Það sem sanna átti

Taugaskurðlæknirinn Milena Penkowa hefur mikið verið á síðum blaðanna og milli tannanna á fólki í Danmörku undanfarin misseri. Hún var vonarstjarna danska fræðaheimsins, hampað sem snillingnum sem útrýma myndi krabbameini úr heiminum, táknmynd hinnar frjálsu Danmerkur og hennar dýrðlega menntakerfis, og sönnun þess að konur – af útlendum ættum hvorki meira né minna – gætu hér uppskorið eins ríkulega og hvítir, danskir karlar. Því fer alls ekki fjarri að Penkowa hafi í einhverjum skilningi verið brúkuð sem átylla fyrir niðurrifi menntakerfisins í skugga reykmettaðra bakherbergja og skálkaskjól fyrir mannfjandsamlega stefnu stjórnvalda í garð innflytjenda, sem dæmi sem alhæfa mætti úfrá með því að benda á – það sem sanna átti.

„Sjáið bara Milenu Penkowu! Hún er útlensk, dökk í þokkabót, og hún er kona (þá fyrst skiptir máli að benda á konu þegar breiða þarf yfir fjarveru kvenna annarsstaðar, mælskubragð sem ýmsum er ekki síður tamt á Íslandi og nefna mætti „hic femina est-rökin“). Í ofanálag er hún framúrskarandi vísindamaður sem fær milljónastyrki á annað eins ofan. Við hötum ekki útlendinga hér, eða konur, og allir hafa jöfn tækifæri í Danmörku. Q.e.d.“

Vegna þess hversu afgerandi undantekning hún var frá norminu var fátt mikilvægara en að gera sem mest úr framandi uppruna hennar, en þá gleymdist víst að nefna að Penkowa er fædd í Óðinsvéum undir nafninu Milena Pedersen. Hún er því tæpast mikið meiri útlendingur en H.C. Andersen.

Lesendur geta því rétt ímyndað sér hversu sárgrætilegt það var fyrir stuðningsmenn hennar í stjórnmálastétt (af því fátt er mikilvægara vísindunum en áróðursendinn á retórík), og háskólasamfélagið allt, þegar í ljós kom að Milena Penkowa er svikahrappur og skottulæknir af verstu sort. Árið 1998 hlaut hún cand. med. frá Kaupmannahafnarháskóla, aðeins 25 ára gömul. Tveim árum síðar var hún ráðin við skólann sem aðjunkt og árið 2002 sem lektor. Ári síðar skilaði hún inn doktorsritgerð í taugaskurðlæknisfræði, þá þrítug að aldri. Það er gríðarlegt afrek hjá svo ungri manneskju og er nokkuð sem flestir að ég hygði settu strax spurningamerki við. Og vissulega vakti rannsókn Penkowu strax upp ýmsar spurningar, til dæmis þóttu niðurstöður hennar ótrúverðugar, og þá þótti doktorsnefndinni gríðarlega ólíklegt að hún hefði gert rannsóknir á hvorki meira né minna en 750 rottum (eðlilegur fjöldi rotta fyrir sambærilega rannsókn er milli 50 og 60), og bað því nefndin um öll viðeigandi gögn ásamt opinberum leyfum og kvittunum. Þau gögn sem svo bárust voru ekki vottuð af viðeigandi aðilum og þótti nefndinni þau á allan hátt grunsamleg og ótrúverðug. Ritgerðin var í kjölfarið dæmd marklaus og henni hafnað til doktorsvarnar – sem í sjálfu sér er fáheyrt.

Í bréfi nokkru síðar til þáverandi skorarformanns Heilbrigðisvísindadeildar Kaupmannahafnarháskóla (og núverandi rektors hans), Ralfs Hemmingsen, vegna úrskurðar doktorsnefndarinnar, lýsti Penkowa því yfir að hún hefði ekki haft færi á að svara doktorsnefndinni fyrr þarsem hún hefði misst foreldra sína og systur í bílslysi í Belgíu, og því varið miklum tíma undanfarið á sjúkrahúsinu og í kjölfarið í útför þeirra. Penkowa hafnaði gagnrýni nefndarinnar og Hemmingsen skarst þá óvænt í leikinn og fyrirskipaði að óháðir aðilar skyldu fara yfir rannsóknina og álitsgerð doktorsnefndarinnar. Lögfræðingur Penkowu (lögfræðingar eru nefnilega standard útbúnaður allra doktorsnema) fékk í samráði við hana að ráða hverjir þeir óháðu aðilar yrðu, og búið var svo um hnútana að þeir fengju ekki aðgang að öllum nauðsynlegum gögnum, til að mynda heildarútgáfu ritgerðarinnar, svo þeir kæmust örugglega að annarri niðurstöðu en doktorsnefndin – sem þeir og gerðu.

Það er komið á daginn að Hemmingsen fór sjálfur yfir gögnin og gaf grænt ljós á skýrsluna án þess að hafa annað í höndunum en nafn á dularfullu einkafyrirtæki á Spáni sem framkvæmt átti að hafa rannsóknir á þeim gríðarlega fjölda rotta sem út af stóðu í reikningum Penkowu. Fyrir tilstilli skorarformanns var því fallið frá stóra rottumálinu og blásið á aðrar efasemdir doktorsnefndarinnar. Penkowa varði ritgerðina og útskrifaðist sem dr. med. árið 2006. Hemmingsen fannst hinsvegar ekkert undarlegt við það þegar hann skráði hina látnu foreldra Penkowu á boðslista varnarinnar og spjallaði við þau í móttökunni eftir á.

Ári eftir doktorsvörnina barst erindi inn á borð Hemmingsens, sem þá var orðinn rektor háskólans. Þrír nemendur Penkowu höfðu farið á fund prófessors við deildina vegna þess að ómögulegt reyndist að endurtaka rannsóknir hennar með sömu niðurstöðum og að háðum sömu skilyrðum, sem er grundvallaratriði í öllum vísindum, og nú féll það í skaut hins vilhalla rektors án þess að undan því yrði komist að senda erindið áfram til rannsóknarnefndar. Nefndin úrskurðaði að Penkowa hefði gerst sek um alvarleg brot á vísindalegum vinnubrögðum. Niðurstöður nefndarinnar fóru þó aldrei fyrir almenning, stórfelldar falsanir Penkowu voru aldrei tilkynntar og hún var hvorki kærð fyrir alvarleg afglöp í starfi né svipt gráðunni. Fyrir sakir rektors, sem hafnaði öllum ásökunum í hennar stað.

2008 var Milena Penkowa ákærð fyrir fjárdrátt, og vísaði hún ákærunni á bug en ásakaði nemanda sinn í staðinn um að hafa stolið fjármununum, og sýndi undirrituð gögn með hans nafni því til staðfestingar. Nemandinn var í kjölfarið handtekinn en gat fljótlega sannað að hann hefði ekkert með málið að gera, enda höfðu engar slíkar peningatilfærslur átt sér stað á reikningnum hans, svo ljóst var að Penkowa var ekki einungis sek um fjárdrátt, heldur einnig um skjalafals og falskar ásakanir. Nemandinn vildi í kjölfarið vita hvernig Penkowa fékk upplýsingar um bankareikningsnúmer sitt frá háskólanum, en fékk ekkert svar. Þegar ákæra átti Penkowu vegna þess máls og annarra, beiddist Kaupmannahafnarháskóli þess að málin yrðu heldur látin niður falla. Í öllum málum sem Penkowa hefur verið viðriðin gegnum árin hefur Hemmingsen varið hana.

Árið 2009 var hún loks gerð að prófessor við háskólann. Sama ár hlaut hún EliteForsk-verðlaunin upp á 1.1 milljón danskra króna, þó ekki nema fyrir íhlutun Helge Sander, þáverandi menntamálaráðherra, og Ralf Hemmingsen, rektors, sem settu mikinn þrýsting á að hún hlyti þau. Í fyrra sprakk þetta svo framan í alla hlutaðeigandi.

Í mars 2010 var Milena Penkowa svipt prófessorsstöðu sinni á grundvelli ákæru ríkissaksóknara á hendur henni, vegna máls sem Kaupmannahafnarháskóli hafði fulla vitneskju um tveimur árum áður – semsé, áður en hún var fyrir spillingu útnefnd prófessor og áður en hún fyrir spillingu hlaut EliteForsk-verðlaunin – en skólinn, það er rektor, sá sér ekki fært að aðhafast neitt á þeim tíma. Helge Sander, sem þá hafði látið af störfum sem menntamálaráðherra, hringdi í kjölfarið í skorarformann Heilbrigðisvísindadeildarinnar, Ulle Wewer, og títtnefndan rektor, Ralf Hemmingsen, til að þrýsta á að málið yrði látið niður falla. Þá kærði Penkowa brottvikninguna til dómsmálaráðuneytisins og Sander lagði sitt af mörkum til að þrýsta á Lars Barfoed, dómsmálaráðherra, að leysa greiðlega úr málinu. Hvers vegna var þetta svo mikið kappsmál? Vegna alls þess sem stjórnvöld og háskólasamfélagið höfðu fjárfest í henni, vegna alls þess þvættings sem hún var notuð til að representera, og þegar menn eru komnir ökkladjúpt í flórinn eiga þeir til að velta sér enn frekar uppúr honum í von um að það finni þá enginn í haugnum.

Ekki batnaði sirkusinn þegar sá kvittur komst á kreik að ekki aðeins hefði Penkowa átt í nánum kynnum við rektor, heldur einnig við áðurnefndan fyrrum menntamálaráðherra og ýmsa aðra ráðuneytisstarfsmenn sem beitt höfðu sér fyrir framgangi hennar innan háskólasamfélagsins. Þessu hafa þau öll staðfastlega neitað. Séu þær ásakanir á rökum reistar eykst enn við þær fjölmörgu víddir alvarleika þessa máls, en hitt verður að játa að ásakanir um slíkt eru orðnar að hálfgerðum standard þar sem konur eiga í hlut. Feðraveldið er nefnilega alveg sannfært um að konur komist ekki upp á toppinn nema hann gíni í gegnum raufina á nærbuxum. Í stærra samhengi málsins skiptir það hinsvegar litlu máli; þáttur hins opinbera í Penkowumálinu skánar ekkert hvað sem áhrærir hvílubrögð hlutaðeigenda – sama hve stífir blaðamenn standa í einerðni sinni.

Það sem raunverulega skiptir máli eru þær umfangsmiklu lygar, falsanir og fjársvik sem Milena Penkowa hefur verið staðin að. Það sem hún hefur gert stenst ekki einu sinni samanburð við að hannesa heilu bækurnar þar sem rannsóknarniðurstöður hennar hafa ekki bara áhrif á aðstandendur Halldórs Laxness, heldur hafa þær bein áhrif á líf krabbameinssjúklinga og aðstandenda þeirra. Hennar eigin nemendur tilkynntu hana til háskólayfirvalda fyrir rannsókn hennar á eitilfrumukrabbameini, eftir að þeir, líkt og aðrir nemendur hennar áður, sem sagði, reyndu að endurtaka rannsóknina en fengu allt aðrar niðurstöður. Það mun taka fram í maí næstkomandi að leggja mat á rannsóknarvinnu hennar, en allt bendir til þess að hún hafi vísvitandi hagrætt niðurstöðum. Í bréfi úrskurðarnefndar til skorarformanns Heilbrigðisvísindadeildar segir að svo gróflega hafi hún svívirt vísindaleg vinnubrögð og falsað niðurstöður að það réttlæti ævilanga brottvikningu frá skólanum. Þá hefur komið í ljós að rannsóknarstyrkir hennar, ásamt EliteForsk-verðlaununum, hafa að mestu farið í ferðalög, veitingastaði og húsgagnakaup, að ógleymdum málskostnaði gegn Kaupmannahafnarháskóla – háskóla sem varð að gjöra svo vel að endurgreiða ýmsa hennar styrki vegna misferlisins.

Svo það sem sanna átti, að meiraðsegja útlenskar konur gætu komist til metorða fyrir eigin verðleika í hinu fullkomna og frábæra danska menntakerfi, og sannarlega skarað framúr, virðist enn vera alveg jafn fjarri raunveruleikanum og áður. Milena Penkowa er ekki útlendingur, enda hafa útlendingar nær engin tækifæri til menntunar í Danmörku. Hún er að vísu kona, kona sem tókst að svindla á gjörvöllu kerfinu í tólf ár og jafnvel lengur, með því að manipúlera miðaldra hvíta karla – hina raunverulegu valdhafa, semsé – og mögulega selt sig þeim í skiptum fyrir frama (nauðsynlegt ferli hverju feðraveldi). Og hvað menntakerfið snertir þá fyrir það fyrsta er augljóst að því hefur með vilja verið hægt og bítandi slátrað undanfarinn áratug, ekki síst er það augljóst í ljósi nýlegra aðgerða stjórnvalda. En framvinda Penkowumálsins sýnir að háskólasamfélagið er ekki einu sinni í stakk búið lengur til að takast á við falsanir, fúsk og fjárdrátt – sér í lagi ekki ef þrýstingi má svo auðveldlega beita að ofan.

Málið allt er hið pínlegasta, bæði fyrir ríkisstjórnina og Kaupmannahafnarháskóla, og búast má við því eftir því sem málinu enn vindur fram að ýmsir ónefndir þurfi að segja af sér vegna þess. Ef málið væri ekki allt svo óendanlega dapurlegt fylltist maður ef til vill einhverri þórðargleði yfir þessu klúðri öllusaman. En Danmörk virðist eftir sem áður vera land sem hatar útlendinga, jafnan rétt til menntunar og síðast en ekki síst konur. Það er það sem sannað er, því miður.

Birtist fyrst á Smugunni 6. apríl 2011.