Category: Íslenska

Ojróvisjon

Fólk pirrar sig stundum á því þegar annað fólk (oft þulir Ríkisútvarpsins) tala um Evróvision. Hvers vegna að þýða aðeins fyrri partinn en ekki þann seinni? Annaðhvort skal það vera Evrópusýn eða Eurovision og engar refjar!

Ef við tökum hefðarrökin þá er sannarlega hefð fyrir því í íslensku að setja inn v í stað u í sérhljóðaklasanum eu, þar sem ekki finnst sambærileg stafsetning í íslensku. Í ensku er eu borið fram jú (eða jeú) og í þýsku er borið fram (gríðarfallegt) oj, sem margir Íslendingar hafa tekið upp á arma sína (sbr. sjónvarpsauglýsingar um nojtralsjampó).

En hefðin kallar á v. Á íslensku er skrifað um Evsebíus þar sem annarsstaðar er talað um Eusebius (Júsebíus). Í íslensku er einnig talað um Evridís en Euridice (Júridisí) í ensku. Seinniparturinn á sér annarskonar hefð í íslensku. Við höfum t.a.m. í meira en 30 ár talað um vídeó (úr latínu: ég sé), enda liggur það beint við, og þá er ekkert svo galið að tala um visíó (úr latínu: sýn) heldur. Það er okkur ekki framandi hugmynd að i sé oft borið fram einsog j (í orðinu video er það nálægð e-sins við tannhljóð sem gerir það að i/j-hljóði), en sérhljóðaklasinn eu þekkist ekki í íslensku. Þess vegna er þetta v sett inn í staðinn (svo má alltaf nefna það að u og v eru sögulega sama hljóðið í latínu).

Það þýðir hinsvegar ekki að réttur framburður á því orði sé evróvision! Það er málvöndun. Stafsetning og framburður njóta ekki nema vafasamra tengsla til að byrja með og því vil ég heldur leggja til við fólk að það tali annaðhvort um Júróvisjon eða Ojróvisjon, jafnvel þótt það skrifi evróvision. Það er ekkert rúm fyrir þetta evró í framburði samsetts tökuorðs, ekki nema það sé Bogi Ágústsson sem talar.

Að því sögðu eru sjálfsagt til faglegri útskýringar á fyrirbrigðinu. Ég er bara að hugsa upphátt (eða í letri fyrir pjúristana). Og vissulega tölum við um Evrópu og evrur, en mér finnst annað prinsíp vera að verki þar.

Eikin og eplið

Það hefur stundum orðið vart við undrun fólks yfir orðatiltækinu að sjaldan falli eplið langt frá eikinni, því auðvitað vaxi ekki epli á eikartrjám. Iðulega er bent á að í íslensku sé þetta einfaldlega látið stuðla sem títt er hér á landi, sem ekki er gert í t.d. ensku þar sem sams konar hugsunarvilla kemur þ.a.l. ekki fram: „The apple doesn’t fall far from the tree.“

En til er önnur skýring ólíkt skemmtilegri, þótt sennilega þyki mörgum sú fyrri duga. Í Völsunga sögu (kap. 3) koma fyrir ótal orð yfir eitt og sama tréð:

Svo er sagt að Völsungur konungur lét gera höll eina ágæta og með þeim hætti að ein eik mikil stóð í höllinni og limar trésins með fögrum blómum stóðu út um ræfur hallarinnar en leggurinn stóð niður í höllina og kölluðu þeir það barnstokk. […] Svo er sagt að þar voru miklir eldar gerðir eftir endilangri höllinni, en nú stendur sjá hinn mikli apaldur í miðri höllinni sem fyrr var nefndur.

Apaldur er forníslenskt orð yfir eplatré, getur raunar staðið fyrir hvers konar tré sem ber ávöxt, enda þætti það nú sennilega konunglegri eign að hafa í höllinni en eitthvert eikartré. Hvað segir þá orðabók Fritzners um það að sama tré skyldi vera kallað eik?

Ordet [eik] synes […] at være brugt om større Træer i Almindelighed […] Især har det dog været brugt om frugt- bærende Træer (se under apaldr 2, aldin, epli, jvf gsv. bærandz træ se Gloss. til Schlyters Udg. af Östgöta- lagen og M. Erikssons Landslag), idet eik og apaldr uden Forskjel betegnede ethvert Træ der har epli eller aldin Flat. I, 10210; Herv. 3307; ligesom apaldr og eik Völs. 877.

Og þar höfum við það. Hefðin fyrir því að rugla saman eikartrjám og eplatrjám er að minnsta kosti jafngömul Völsunga sögu, áreiðanlega talsvert eldri. Ef einhver leiðréttir ykkur um eikina og eplið þá getið þið bent viðkomandi á þetta.

Minni kvenna – árshátíð Mímis 2007

Á hverri árshátíð Mímis, félags stúdenta í íslenskum fræðum, eru flutt minni bæði karla og kvenna. Fyrsta veturinn minn í íslenskunni var ég beðinn að flytja minni kvenna. Oft hefur fólk rifjað þetta upp við mig í samræðum og hvatt mig til að birta ræðuna sem fræg sé að endemum, einhverra hluta vegna. Og nú loks við að hreinsa út pósthólfið mitt fann ég minni kvenna af árshátíð Mímis 2007 og er ekki frá því að pistillinn hafi bara elst nokkuð vel. Gjörið svo vel:

Án kvenfólks væri ég ekki til. Þótt ekki væru fleiri ástæður til ber ég þónokkrar taugar til kvenna. Fyrir svo hátíðlegt tilefni sem árshátíð Mímis er fannst mér þó tilfinningarökin hrökkva skammt til, svo ég ákvað að leggja á mig eilitla rannsóknarvinnu. Því stendur til efnda að sýna fram á mikilvægi kvenna með vísindalegum hætti – með tilvísunum og öllu. Í því augamiði verður helst stuðst við rannsóknir fræðimanna af Elmtarydskólanum á sviði þverfaglegra samanburðar-fræða.

Eðlilegt hlýtur að teljast að hefja slíka umfjöllun á Íslandi, og þá ekki síst á þeim íslensku handritum sem einu nafni eru nefndar Íslendingasögur. Margan fróðleik má í þeim finna en eitt stendur þar upp úr sem vakti sérstaka athygli mína: Í Íslendingasögum eru konur reglulega nefndar drengir.

Feminískir norrænufræðingar, svo sem Torben Isaksen, líta svo á að þær konur sem töldust til skörunga hafi einar þótt viðurkenningar feðraveldisins verðar, og því nefndar drengir til að varpa ljósi á karllegt eðli þeirra, til aðgreiningar frá teprunum (Isaksen, 1971). Hins vegar er það eindregin skoðun undirritaðs að ekki einungis sé það helber misskilningur, heldur hafi því beinlínis verið öfugt farið; nefnilega að það hafi verið svo eftirsóknarvert að vera kvenmaður á Íslandi, að karlmenn yfirfærðu hið karllæga yfir á kvenkynið í því augamiði að geta sjálfir að nokkru leyti öðlast kvenleika. Þetta fyrirbæri nefnist afturbeygð yfirsjálfsfærsla og er klassískt minni meðal póstfreudískra bókmenntafræðinga (Süskind, Stockmann og Häuser, 1988).

Þar að auki, með agnarlítilli etymólógískri staðreyndatilfærslu, má færa rök fyrir að orðið ‘drengur’ sé dregið af frumforngelíska nafnorðinu ‘drangloch’, sem merkir stúlka. Að samanlögðu þessu tvennu eru konur ekki menn en drengi gæti eðlilega dreymt um að verða stúlkur.

Á tímum mýkeneumenningarinnar á Krít þótti einnig eftirsóknarvert að vera kona, svo lítið sé sagt. Af freskum konungshallarinnar Knossos má sjá að karlmenn gengu um í pilsum og létu hár sitt vaxa sítt. Mýkenar fundu ennfremur upp vatnssalernið til að gæta fyllsta hreinlætis kringum sig, og hefur kynjafræðingurinn Susan Samstag gert því skóna að hönnun þess beri merki kvenlegs hugvits. Ennfremur hafa rannsóknir hennar bent til að konur hafi í raun drottnað yfir karlmönnum ekki einasta á Krít, heldur um gjörvallt Eyjahafið (Samstag, 1931). Fræðimenn á sviði fagurfræða hafa tekið undir þetta sjónarmið og m.a. bent á að konur eru langtum fallegri en menn, og því sé það alls ekki ólíklegt (Richards og Merryweather, 1958). Auk þess er almennt viðurkennt innan sagn- og stjórnmálafræði, að lýðræðishefðin eigi ekki einungis uppruna sinn að rekja til Grikklands, heldur til niðja forngrísku kvennanna beinlínis (Frederiksen, 1941; d’Montagnan, 1975).

Arfleifð Grikkja og Íslendinga eru þannig að nokkru samtvinnuð. Í Völuspá leitar vitrasti karl allra karla ráða hjá kvenmanni, í Þrymskviðu klæðir Þór sig í kvenmannsföt til að endurheimta sjálfsmynd sína – klassískt dæmi um afturbeygða yfirsjálfsfærslu – og í Snorra-Eddu er það kona sem ræður úrslitum um hvort sjálfur guðinn Baldur fær að lifa. Í grískri goðafræði sést það þó ef til vill gleggst hversu mikilvægar konur eru, á því að guðirnir heillast af konum, en fyrirlíta karla svo mjög að þeir láta erni kroppa úr þeim innyflin. Gáfuðustu, fegurstu og sterkustu grísku guðirnir eru jafnframt konur, og allt frá árdögum hefur karlmenn dreymt um að komast til viðlíka paradísar og kvenríkisins Lesbos.

Að ofanfengnum niðurstöðum dregnum saman má komast að þeirri heildarniðurstöðu að konur séu rót sjálfrar siðmenningarinnar; þær eru alltumlykjandi í mannkynssögunni, þær skapa hugræn og lífeðlisfræðileg skilyrði fyrir jafnt getnaði og þrifnaði karlmanna, og síðast en ekki síst eru konur þekkt trúar- og bókmenntaminni. Af nógu er að taka.

Það er því eindregin niðurstaða mín, í samræmi við samantekt á rannsóknum víðsvegar um heiminn, að konum verði aldrei sýndur nægur sómi, að sér lifandi eða látnum, og legg ég til að viðstaddur karlpeningur lyfti glösum sínum hátt á loft, til heiðurs hinum undurfögru og fullkomnu kvenbetrungum vorum. Skál!

Á íslensku má alltaf finna orð

Stelpurnar kölluðu á athygli mína rétt í þessu. Þegar hún var fengin spurði sú yngri þá eldri hvort hún vildi kynnast sér. Sú eldri játti því og þær nudduðu kinnunum saman, eða „gerðu a“ einsog það hét víst eitt sinn.

Á sunnudaginn heyrði ég svo hið frábæra orð pomsur í fyrsta sinn. Pomsur eru hraðahindranir, nefndar svo af því maður „pomsar svona niður“.

Íslensk tunga og börn hennar

Sem íslenskufræðingi þykja mér athyglisverð tvö þingmál sem Árni Johnsen hefur verið í forsvari fyrir undanfarnar sex vikur. Hið fyrra er þingsályktunartillaga lögð fram af fulltrúum allra flokka skömmu fyrir miðjan desember, með Árna að frummælanda,sem snýst um að stofnað verði prófessorsembætti við Háskóla Íslands kennt við Jónas Hallgrímsson „með vörn og sókn fyrir íslenska tungu að meginmarkmiði.“ Í greinargerð með tillögunni sagði Árni að „íslensk tunga sé ankeri íslensku þjóðarinnar, lykillinn að sjálfstæðri menningu og þjóðerni.“ Þar segir ennfremur:

Enn andar suðrið sæla af tungutaki Jónasar og það er mikilvægt að virkja þessa auðlind inn í hjartslátt þjóðarinnar í starfi og leik. Einn af mörgum möguleikum er sá spennandi kostur að Háskóli Íslands skapi rúm um borð í móðurskipinu fyrir prófessorsembætti tengt nafni Jónasar Hallgrímssonar, prófessorsembætti sem hefði það markmið að fylgja íslenskunni áfram með reisn og styrkja íslenska ljóðrækt.

Það sem stendur upp úr hér er ekki að mínu viti kreddufullur þjóðernisrembingurinn, oflátungsfullt orðalag Árna eða fábjánalega banal tilvísun í Ég bið að heilsa, heldur það að Árni virðist ekki gera sér grein fyrir viðfangsefnum málfræði. Málfræði er sú vísindagrein sem gerir samanburð á málfræði skyldra tungumála, rannsakar sögulegar málbreytingar, málfræði og málnotkun nútímamáls, sem einmitt að stærstum hluta snýst um þær málbreytingar sem við sjáum á tungumálinu á líðandi stund. Prófessorsembætti sem stuðla ætti að vernd íslenskrar tungu væri þar með embætti sem gengi gegn öllum vísindalegum vinnubrögðum og væri þ.a.l. ekki akademískt. Ennfremur er óskiljanlegt hvernig sérstakur prófessor ætti að geta styrkt íslenska ljóðrækt. Orðið sjálft, ljóðrækt, hljómar einsog týpískt rómantískt og nasjónalískt þvarg um snilli skáldsins, bara einsog flest það sem hefur verið skrifað um Jónas Hallgrímsson raunar.
Prófessorar hafa hinsvegar akademískum skyldum að gegna, sem og kennsluskyldu, og það bryti gjörsamlega í bága við faglegan heiður íslenskuskorar að hleypa einhverjum Eiði Svanberg inn í kennslustofur til að bulla sinn fasisma um að eitt megi en annað ekki. Hverslags vísindaleg vinnubrögð stúdentar ættu að læra af fordæmingu nýja þolfallsins eða „þágufallssýki“ virðist ekki skipta Árna neinu máli, og öll framtíðarþróun tungumálsins er sett til hliðar. Ég gef honum þó að slíkt embætti væri vel nefnt eftir Jónasi Hallgrímssyni og öðrum forkólfum uppvakningar þeirrar gullaldaríslensku sem einmitt var ekki töluð á 19. öld – heldur skrifuð, en aldrei töluð, á 12. öld. Hans helsti samverkamaður í þeim geira var Konráð Gíslason, og hvet ég alla sem líta upp til þeirra kumpána til að prufa að lesa bréf Konráðs til Jónasar. Þau eru fullkomlega óskiljanleg þeim sem ekki þekkir 19. aldar íslensku, latínu og dönsku. Meiri málverndin á þeim bænum.
Þá að hinu atriðinu, sem er frumvarp Árna og Sigmundar Ernis Rúnarssonar þess efnis að Madina Salamova, sem til stendur að vísa frá Noregi, verði veittur íslenskur ríkisborgararéttur. Hluti af rökstuðningnum er sá að Madina tali svo ægilega góða norsku þrátt fyrir að vera útlendingur – enda þótt fram komi í sama þingskjali að hún hafi búið í Noregi frá blautu barnsbeini – og að hún hafi „mótast fyrst og fremst af siðum norræns samfélags“, sem væntanlega þýðir að hún er ekki einhver grábölvaður múslimi heldur siðmenntuð manneskja með öll þau reiðinnar býsn af kristnum og norrænum gildum í farteskinu sem Árna eru svo hugleikin. Þá segir:

Íslendingar leggja höfuðáherslu á að verja jafnt sjálfstæði einstaklinga sem þjóða og það er mikið kappsmál fyrir Íslendinga að verja norræna samfélagið, menningu þess, tungu, drifkraft og kærleika. Mál Marie Amelie, eins og hún kallar sig, er sérstakt ef ekki einstakt og þarf að meðhöndlast sem slíkt. Hún talar einstaklega fagra norska tungu af útlendingi að vera. Íslendingar vilja leggja sérstaka áherslu á að verja norska tungu sem barn íslenskrar tungu. Íslenska tungan hefur haft þrek til að standa af sér alvarleg áhrif annarra tungumála á síðustu 1000 árum á sama tíma og önnur norræn tungumál hafa tekið stakkaskiptum.

Ég veit ekki hvað þetta segir um mig sem Íslending þar sem ég legg enga sérstaka höfuðáherslu á þessi miklu kappsmál, en fyrir utan óþolandi þjóðrembuna sem þarna kemur fram, kemur Árni, auk Sigmundar Ernis, aftur upp um vanþekkingu sína á málvísindum. í fyrsta lagi er íslenska ekki norrænt móðurtungumál, það tungumál er frumnorræna og hún er fyrst og fremst varðveitt í rúnaristum. Hér er smá stikkprufa af Gallehushorninu frá því um 400 e.Kr.:

ek hlewagastir holtijaR horna tawido

Svo lík er nú sú fortunga. Á 9. öld, eftir að frumnorræna hafði þróast út í það sem Íslendingar í hroka sínum gjarnan kalla forníslensku en aðrar norrænar þjóðir kalla fornnorrænu, fluttu margir Norðmenn, auk að einhverju leyti Svía og Dana, búferlum og settust að á Englandi, Írlandi, Hjaltlandseyjum, Færeyjum, Íslandi og víðar. Þannig greindust vestnorrænu málin að og blönduðust misjafnlega mikið tungum annarra þjóðabrota, og enda þótt íslenska hafi breyst minnst allra þessara mála síðan á þjóðflutningatímunum, að talið er, þá gerir það hana ekki fremur en færeysku að neinni formóður norrænna mála. Ritöld hefst á 12. öld og má segja að málin séu enn innbyrðis læsileg um það leyti (þótt ekki þori ég að fullyrða um framburð að svo stöddu), en þegar á 13. öld hafa austnorrænu málin tekið miklum stakkaskiptum:

Úr lögum Vestgota (fornsænska):
Varþær lekære barþær, þæt skal e ugilt varæ. Varþær lekari sargaþær, þen sum með gighu gangar æller meþ fiþlu far æller bambu, þa skal kvighu taka otamæ ok fytiæ up a bæsing. Þa skal alt har af roppo rakæ ok siþæn smyria. Þa skal hanum fa sko nysmurþæ. Þa skal lekærin takæ quighuna um roppo, maþær skal til huggæ mæþ hvassi gesl. Giter han haldit, þa skal han havæ þan goþa grip ok niutæ sum hundær græs. Gitær han eigh haldit, havi ok þole þæt sum han fek, skam ok skaþæ. Bidi aldrigh hældær ræt æn huskonæ hudstrukin.
Úr skánskum lögum (forndanska):
Far man kunu ok dør han, før en hun far barn, ok sighir hun ok hænne frænder at hun ær mæþ barne, þa skal hun sitta i egen bægia þerre uskiftø tiughu uku ok til se mæþ sinum ueriændæ, ær hun æi mæþ barne ok ær þær godre kuina uitnæ til, þa skiftis egn þerræ, hus ok bolfæ ok køpe iorþ, annur iorþ gangæ til rætræ arua.

Forníslenskan sjálf er svo aftur ekki nándar nærri það lík nútímaíslensku að ekki séu lagðir undir hana tveir viðamiklir áfangar á BA stigi við íslenskuskor og annað eins á MA stigi. Enda geta Íslendingar ekki lesið handritin, einsog gjarnan er sagt – ekki án þjálfunar.
Það liggur því fyrir að norska er ekkert barn íslensku heldur öfugt ef eitthvað er, né sé ég að Íslendingar sjái sér nokkra hagsmuni í að vernda hana, enda til hvers að vernda það sem sér um sig sjálft? Íslenska hefur ennfremur ekki haft „þrek til að standa af sér alvarleg áhrif annarra tungumála á síðustu 1000 árum á sama tíma og önnur norræn tungumál hafa tekið stakkaskiptum“, einsog Árni og Sigmundur halda fram, heldur þvert á móti. Örustu breytingarskeið íslensku í seinni tíð voru 19. og 20. öld og allar líkur eru á því að sú 21. verði þeirra skæðust – rannsóknarniðurstöður félaga míns úr íslenskunni, Antons Karls Ingasonar, leiða raunar í ljós að þolfallið muni að líkindum hverfa úr íslensku á næstu 30 árum.
Því tungumáli sem talað var á Íslandi á 19. öld var aftur breytt með beinum aðgerðum og málvernd sem leitaði í klassískan uppruna ritaðrar íslensku, 12. aldar sagnir, og augljóst er með fyrrnefndri þingsályktunartillögu Árna hvað það er sem honum gengur til með þessu. Hvað varðar erlend áhrif á íslensku þarf ekki að leita lengi fanga áður en við stöndum uppi með fangið fullt. Forsendur Árna fyrir vernd íslensku jafnt sem norsku eru því algjörlega út í hött. Tungumálið er það sem fólkið talar, ekki það sem Árni vill að það tali, og tungumál taka breytingum. Þau tungumál sem ekki taka breytingum eru dauð tungumál. Ekki tala Grikkir forngrísku, eða hvað?
Að íslensk tunga sé „ankeri íslensku þjóðarinnar, lykillinn að sjálfstæðri menningu og þjóðerni“ er kannski rétt að takmörkuðu leyti, en aðeins upp að því marki sem tungumálið er frjálst, en ekki bundið í klafa einhverrar forræðishyggju sem heimtar að segja fólki til um hvernig það á að tala. Árna til ennfrekari upplýsingar má benda á að stafsetning var ekki samræmd á Íslandi fyrr en árið 1918, og langt fram eftir 20. öld skrifaði hver maður einsog honum sýndist – og það sama á við um Jónas Hallgrímsson. Það gæti Árni sjálfur séð ef hann liti við á Handritadeild Landsbókasafnsins. „Reglur“ íslenskunnar eru líka alltaf að breytast, t.a.m. þegar z var aflögð í íslensku árið 1973, nokkuð sem félagar hans á Morgunblaðinu virðast ekki fremur hafa tekið eftir en Árni.
Að því sögðu er mér ekki stætt á öðru en að tækla þessa ömurlegu þjóðernishyggju sem skín í gegnum málflutning Árna Johnsen. Þeir Sigmundur Ernir bera það upp á Norðmenn að þeim sé hjartahlýja í blóð borin, sem er eins fráleitt og móðgandi og því var ætlað að vera hrós. Þrátt fyrir meðfædda hjartahlýju eru Norðmenn þó ómanneskjulegir og ónútímalegir að vilja víkja Madinu úr landi – undir þann part get ég þó tekið. Þessi mótsagnakenndi þjóðernisstimpill fær svo yfirhalningu í lok tillögunnar þegar gefið er í skyn að Íslendingar séu betri en Norðmenn, og þeim beri að taka við Madinu, vegna þess að allar aðrar þjóðir skorti skilning á orðinu vinarþel!
Það er nú meiri bannsettur hrokinn sem vellur þarna upp, og kannski ekki skrýtið að menn líti með svo miklum yfirburðum á sjálfa sig þegar öll þeirra sjálfsmynd byggist á rangtúlkunum, misskilningi og þeirri þjóðrembu sem Fjölnismenn börðust svo heitt fyrir að heilaþvo Íslendinga með. Það skýtur skökku við að kalla aðra ónútímalega þegar maður sjálfur er geirnegldur með heilann á miðöldum sveiflandi rassgatinu í núinu.
Þá legg ég heldur til að Árni Johnsen og Sigmundur Ernir setjist aftur á skólabekk með það fyrir augum að læra málfræðina upp á nýtt. Fyrst þeim er svo tíðrætt um „íslenska tungu“ geta þeir félagar byrjað á Íslenskri tungu, fyrsta bindi af þrem. Þar kemur sitthvað fram um forsögu íslensku sem þeim, og sér í lagi Árna, virðist einstaklega illa tamt að tileinka sér. Það sakaði kannski heldur ekki ef Árni kynnti sér Íslandssöguna sjálfa upp á nýtt, svo hann sæi nú endanlega að fortíðarljóminn er eftir allt saman kannski ekkert svo glæsilegur þegar nánar er að gætt, og að Ísland er sannarlega ekki best í heimi.
– Birtist fyrst á Smugunni þann 3. febrúar 2011.

Ögn um málfar

Í Morgunblaðinu í dag birtist pistill eftir Guðmund Egil Árnason sem ber heitið Misskilningur í íslenskri menningu, sem er einmitt sérstakt áhugamál hjá mér. Að mörgu leyti er pistillinn ágætis áminning um þann tvískinnung sem felst í óhóflegri málvernd, einsog þeirri sem stunduð er af „íslenskum menningarstofnunum“, einsog hann kemst að orði. Þar nefnir hann sérstaklega Mannanafnanefnd og raunar menntakerfið í heild sinni, sem er kannski eilítið bratt hjá honum.

Tvennt hnaut ég sérstaklega um í pistlinum. Guðmundur Egill segir á einum stað:

Mjög fáir Íslendingar gera sér grein fyrir því að íslenska er hvað skilning varðar (for all cognitive purposes) jafnólík forn-íslensku og sænska. Sama stafróf var ekki notað og gjörsamlega allt annað hljóðkerfi. Ördæmi: Í íslensku voru tvö æ, sem voru löng sérhljóð í stað tvíhljóðans sem við notum í dag, tvö ö, sem að vísu voru önghljóð en hljómuðu eins og o annars vegar og danskt Ø hins vegar og svona mætti lengi telja án þess að lesendur skildu nokkuð. Né skildu lesendur nokkuð ef þeir læsu alvöru-forníslensku eða hlustuðu á forníslenska hljóðbók en ekki námsbækur skólanna. Þær gefa mjög blekkjandi mynd af fornri íslensku.

Ég hefði haldið að útgáfa fornrita hefði það einmitt að markmiði að færa þau nær nútímalesendum, ekki að gefa neina sérstaka mynd af forníslensku. Að sama skapi þykir mér hæpin ályktun að íslenska sé jafn ólík forníslensku og sænska. Það þýddi að í íslensku og sænsku hefðu sömu eða hliðstæðar hljóðbreytingar átt sér stað þegar staðreyndin er sú að í íslensku voru breytingarnar ekki nærri eins róttækar. En ég vil aðallega ræða þá fullyrðingu að venjulegur lesandi geti ekki skilið skrifaða forníslensku.

Sjálfum þykir mér ýmist of mikið eða of lítið gert úr þeim mun sem Guðmundur Egill talar um. Því er stundum haldið fram að Íslendingar geti lesið handritin, sem er satt upp að því marki að til eru Íslendingar sem geta það, enginn þó án þjálfunar svo ég viti. Þá er hinum öfgunum stundum haldið fram að tungumál handritanna sé það ólíkt nútímaíslensku að í raun sé það ekki sama tungumál. Það er hárrétt hjá Guðmundi Agli að að forníslenska er gjörólík nútímaíslensku að framburði og að stafsetningin var um margt ólík, en vandamálið er ekki alfarið bundið við málfar.

Ein helsta ástæða þess hversu torsótt það getur verið að lesa handritin er að þau eru illlæsileg sökum aldurs og meðferðar. Þá eru þau uppfull af torskildum skammstöfunum sem var beitt til að spara pláss á bókfellinu. Málfar og stafsetning verður fyrst helsti múrinn þegar handritið hefur verið gefið út stafrétt, en jafnvel það ætti ekki að vera neinum neinn óyfirstíganlegur múr þótt margt hafi breyst. Sjálfum þætti mér réttara að segja að munurinn á forníslensku og nútímaíslensku sé umtalsverður, en engan veginn eins afgerandi og Guðmundur gefur í skyn.

Þá segir hann strax í kjölfarið:

Þegar ný orð koma úr ensku eða mönnum dettur sjálfum eitthvert orð í hug þurfa þeir að bíða eftir næstu orðabók frá Merði Árnasyni til þess að hann geti sagt okkur hvort orðið sé nothæft eða ekki í blöðum landsins. Það er eins gott að maður stelist fyrir aftan hann í bíó þá og hvísli því að honum, ef maður vill fá leyfi til að nota það á opinberum vettvangi

Þetta nær auðvitað ekki nokkurri átt. Fólk hefur vissulega einhverja undarlega tröllatrú á orðabókum, en Íslensk orðabók er ekki kanóna einnar eða annarrar stofnunar, nema veri það ritstjórans sjálfs. Orðabækur eru ekki fræðirit heldur eru þær háðar duttlungum ritstjóra hverju sinni. Í íslenskudeildinni var gefið dæmi af ritstjóra Íslenskrar orðabókar sem fjarlægði orðið ‘valsari’ frá fyrri útgáfu en bætti inn ‘kr-ingur’ í staðinn. Þó að Mörður hafi viljað hafa ‘sjitt’ í orðabókinni sinni þýðir það ekki að það sé skyndilega orðin íslenska, og það þótt hann hefði sleppt því þýddi það ekki heldur að það væri það ekki. Ekki frekar en valsari hætti að vera íslenska þegar það var fjarlægt úr orðabókinni.

Tungumálið er það sem fólk talar og það er það lengsta sem nokkur kanóna nær. Mörður ræður ekki hvernig fólk talar, það gerir fólk sjálft, enda þótt til sé einstaka fasisti sem heldur öðru fram. Þess vegna býðst Guðmundi Agli að beita hvaða slangri sem hann vill án þess það sé neitt óíslenskara en hvað annað. Enda ef fólk sletti ekki þyrfti enga Merði til að skemma daginn fyrir Eiði Guðnasyni og hans nótum. Útgefnum skoðunum Marðar á því hvað sé íslenska þarf á hinn bóginn ekki að taka neitt alvarlegar en manni sjálfum sýnist.

Drasl

Stundum hef ég velt fyrir mér hvaðan líkingin sé dregin þegar dritað er úr vélbyssum yfir fólk. Í það minnsta getur hinn almenni borgari þakkað fyrir að fiðurfénaður getur ekki dritað yfir það eins og úr vélbyssu.

Loksins lét ég verða af því að fá mér USB-lykil í BT og afrita mikilvægustu gögnin mín á hann. Það tók mig nokkurn tíma að fatta að það var systir hans Jóns sem afgreiddi mig, enda lítur fólk öðruvísi út bakvið afgreiðsluborð en í raunveruleikanum (vinnustaðir heyra ekki undir raunveruleika).

Annars er allt við sama heygarðshornið. Bloggið verður víst bara að vera álíka leiðinlegt og óritskoðaði hluti hversdagslífsins á meðan.