Þriðjudagurinn byrjaði sakleysislega. Ég var heima við að dútla við eitt og annað fram eftir degi. Ákvað svo seinnipartinn að fara í göngutúr niðrí bæ. Í ljós kom að það var gluggaveður og ég illa klæddur. Leit því inn á flokkskontórinn hjá Vinstri grænum í Suðurgötunni, til að snapa kaffi og spjalla við stelpurnar þar um pólitíkina og ferskasta slúðrið.
Skömmu eftir að ég var sestur niður, var hurðinni hrundið upp. Inn stigu fjórir útlendingar sem augljóslega voru að villast. Einn í hópnum gekk til okkar og rétti fram miða með heimilisfangi og símanúmeri Hjálpræðishersins. Við reyndum að útskýra fyrir þeim að Herkastalinn væri við hliðina, en í ljós kom að þau höfðu þegar komið að lokuðum dyrum þar. Ég rölti með þeim að dyrunum hjá Hernum og þar blasti við skilti: Lokað í vetur, opnum sumarið 2013. Reyndi að hringja í símanúmerið og enginn svaraði.
Meðan á þessu stóð kom einn í hópnum og spurði mig á herfilega bjagaðri ensku hvort ég vissi um vinnu? Hann beygði sig og sveigði eins og til að leggja áherslu á að hann gæti gengið í hvers kyns verkamannavinnu. Ungur maður dró fram velkt, tölvuprentað blað og rétti mér. Hjartað sökk við lesturinn og ég sá strax að þetta gæti orðið langur eftirmiðdagur.
Á miðanum stóð efnislega: Við erum frá Rúmeníu og erum heimilislaus og atvinnulaus. Við erum komin hingað til að fá vinnu, komast í húsnæði og skapa okkur framtíð, því í heimalandi okkar höfum við ekkert. – Þessi boðskapur var meitlaður í þrjár stuttar línur og væntanlega skrifaður með aðstoð einhvers annars, því þótt málfarið væri einfalt var textinn málfræðilega réttur og eðlilegur.
Þau voru fjögur. Ungur maður sem gat talað hrafl í ensku og lét í það minnsta eins og hann skildi hana vel. Eldri maður, sem sá ungi kynnti síðar sem föður sinn. Sá reyndi talsvert að tjá sig en ég skildi lítið. Með þeim voru gömul kona og maður, sem ég giskaði á að væru afinn og amman. Þau skildu ekkert af því sem fram fór og voru sýnilega örþreytt. Farangurinn báru þau í poka sem var tveggja manna tak og þremur lasburða bakpokum. Gamla konan bar stærsta pinkilinn og það virtist hin sjálfsagða skipan mála. Hún var eins og staðalmyndin af gamalli sveitakonu frá Balkanskaganum.
Við buðum þeim að fá sér sæti. Þau þáðu, enda þreytt og skítkalt. Skömmu síðar hafði málglaði pabbinn sig í að biðja um te, sem við redduðum. Og svo fór ég að hringja…
Rauði krossinn var fyrsti kostur. Starfsmaðurinn í útlendingamálunum var reyndar veikur heima, en vinnufélagar hans lofuðu að kanna hvaða leiðir væru færar í stöðunni og hringja aftur. Á meðan höfðum við samband við Hjálpræðisherinn og fengum staðfest að Herkastalinn sé í dag einungis rekinn sem farfuglaheimili á sumrin og að Hjálpræðisherinn hefði engin úrræði. Okkur var bent á að í kaffistofu Samhjálpar gæti fólkið fengið að borða, en hún væri reyndar við það að loka í dag.
Rauði krossinn hringdi aftur og staðfesti það sem mig grunaði svo sem, að Rúmenía væri á Evrópska efnahagssvæðinu og Rúmenar gætu því farið hér um frjálsir ferða sinna og reynt að finna sér vinnu, en hér væru þeir algjörlega á sína eigin ábyrgð. Ef til vill mætti þó reyna að tala við Alþjóðahúsið, bætti RKÍ-starfsmaðurinn við.
Starfsmaður Alþjóðahússins tók í sama streng, en benti mér þó á hina og þessa aðila sem reynandi væri að tala við. Þar var einkum um að ræða borgarstarfsmenn tengda Mannréttindaskrifstofu og úr félagsmálageira borgarinnar. – Milli símtala kom ungi maðurinn til mín og spurði mig vongóður hvort það væri ekki auðvelt að fá vinnu á Íslandi? Ég muldraði eitthvað flóttalega og sagðist þurfa að hringja meira.
Í Ráðhúsinu fékk ég sömu upplýsingar: Samhjálparkaffistofan væri opin að deginum til, þar gæti fólk fengið að borða – og líka á öðrum stöðum. Enginn sylti í hel á Íslandi, sem betur fer. Varðandi gistingu hefði borgin engin ráð. Ef barn hefði verið í hópnum hefði málið horft öðru vísi við, en þetta væru fullorðnir útlendingar sem yrðu að bera ábyrgð á sér sjálfir. Gistiskýlin fyrir útigangsfólkið væru kannski möguleiki, þó líklega yrði þeim vísað þaðan úr því að þau væru útlendingar – í það minnsta hefðu Reykvíkingar forgang að plássunum. Konan frá borginni spurði mig hvort þau ættu ekki einhverja peninga? Ég sagðist ekki vita það með vissu, en væri ekki bjartsýnn. Vonandi lumuðu þau á einhverjum aurum.
Enginn skyldi ætla að konan frá Mannréttindaskrifstofu borgarinnar hafi ekki haft samúð. Allir sem ég hafði rætt við í þessu símamaraþoni voru miður sín yfir sögunni, sem þau gerðu sér grein fyrir að gæti aldrei endað vel. Ég var orðinn svo niðurdreginn að konan aumkaði sig yfir mig og bauðst til að taka á móti okkur í anddyri Ráðhússins.
Við örkuðum af stað. Á leiðinni hélt ungi maðurinn áfram að spyrja mig með nokkrum áhyggjusvip hvort það væri ekki auðvelt að fá vinnu á Íslandi og komast í húsnæði? Ég varðist fregna en reyndi að spyrja út í hvort þau hefðu einhver tengsl á Íslandi, einhvern tengilið eða hver hefði sagt þeim að koma hingað? Hann sagði að þau þekktu ekkert til og væru nýkomin. Ég spurði hvort þau hefðu komið með ferjunni? Hann játaði því, en mig grunaði að hann skildi ekki spurninguna.
Í Ráðhúsinu var tekið á móti okkur. Borgarstarfsmaðurinn sýndi kort og byrjaði að benda á ódýr gistiheimili, en pabbinn dró fram þrjár útlenskar smámyntir og útskýrði að þetta væri allt þeirra fé. (Löng þögn.) Við starfsmaðurinn skiptumst á nokkrum orðum um hversu vonlaus staðan væri. Henni leið greinilega ömurlega, en benti svo sem réttilega á að fólk yrði að bera einhverja ábyrgð á sjálfu sér. Það væri ekki hægt að ana allslaus milli landa og vona það besta. Ég samsinnti, en benti á að ekki gætum við látið þau sofa úti í frostinu…
Ég stakk upp á að við prófuðum kaþólsku kirkjuna. „Þið eruð kaþólsk er það ekki?“ – spurði ég unga manninn. Hann kinkaði kolli, en hefði líklega sagst vera djöfladýrkandi ef það hefði hjálpað. Seinna sló ég því upp hvernig trúarbragðaskiptingin er í landinu. 85% Rúmena eru í Rétttrúnaðarkirkjunni, aðeins 5% eru kaþólikkar.
„Kirkjurnar, þær eru vanar að hjálpa fólki“ – sagði ungi maðurinn nokkrum sinnum og reyndi að vera bjartsýnn á leiðinni að Landakotskirkju. Seinna komst ég að því að fyrsti áfangastaður þeirra í Reykjavík hafði verið Hallgrímskirkja, þar sem þau höfðu fengið miðann með heimilisfangi Hjálpræðishersins.
„En er ekki skrifstofa fyrir innflytjendur sem vilja fá vinnu? Sem hjálpar þeim að fá vinnu og að komast í húsnæði fram að því?“ – spurði ungi maðurinn. Ég svaraði að það væri nú ekki alveg svo einfalt, fyrsta forgangsmál væri að koma þeim í einhverja gistingu fyrir nóttina. Á morgun væri svo 1. maí og allt lokað. Við þær fregnir varð pilturinn á svipinn eins og ég hefði kýlt hann í magann.
„En kirkjurnar, þær hjálpa fólki“, þuldi hann áfram til að róa sig. „Og þar fáum við kannski að borða. Við höfum ekki borðað í allan dag.“ – Ég stoppaði og bölvaði mér fyrir hugsunarleysið. Auðvitað voru þau að drepast úr hungri til viðbótar við að vera örmagna og áttavillt. Við beygðum inn Aðalstrætið og fórum í kjörbúðina þar. Keyptum brauð, ost, skyrdrykki og einhverja ávexti í fáránlega óskipulögðum innkaupaleiðangri þar sem ég benti á hluti nánast af handahófi og þau kinkuðu vandræðalega kolli við hverri uppástungu.
Leiðin upp á Landakotshæðina var löng, einkum fyrir gamla fólkið. Einhver athöfn, var nýbúin og síðustu kirkjugestirnir á leiðinni út. Ég hafði upp á organistanum og hann hljóp út um allt í leit að prestinum, sem gekk að lokum í flasið á mér og unga manninum. Eldra fólkið sat örmagna á kirkjubekkjunum á meðan.
Presturinn var þarna við annan mann. Hann var dálitla stund að skilja erindið. Ég talaði við hann til skiptis á íslensku og ensku. Öðrum þræði til að ungi maðurinn gæti fylgst með en einnig vegna þess að presturinn virtist ekki flugfær í íslenskunni.
Eftir því sem samtalið varð lengra, gerðist presturinn sorgmæddari á svipinn. Hann varð daprari og daprari, en gjóaði sífellt oftar augunum á klukkuna – var greinilega tímabundinn. Ég setti upp hvolpaaugun og grátbað nánast hvort það væri ekki einhver smuga, eitthvað afdrep, einhver sem hægt væri að tala við? Eða ef allt um þryti hvort það væri ekki einhver staður þar sem þau gætu hvílt sig og borðað matinn sinn? En presturinn varð bara raunamæddari og áhyggjufyllri.
Meðan á þessu samtali stóð sá ég vonina deyja í augum rúmenska piltsins. Við gengum til fólksins hans inn í kirkjunni og um leið og pabbinn sá svipinn á okkur greip hann um andlitið. Gamla fólkið var of dasað til að skilja hvað klukkan sló.
Ég rétti unga manninum kortið og áttaði mig um leið á að ég hafði aldrei kynnt mig og aldrei spurt hann að nafni. Hafði mig ekki í að gera það úr þessu. Inn á kortið teiknaði ég kaffistofu Samhjálpar með upplýsingum um að þar yrði hægt að matast að morgni. Ég krossaði við Aðventistakirkjuna í Þingholtunum sem langsóttan möguleika (og velti um leið fyrir mér kaldhæðninni í því að heiðinginn/trúleysinginn ég gripi til góðsemi kirkjudeilda sem síðasta hálmstrásins við slíkar aðstæður). Að lokum merkti ég inn Lögreglustöðina, þar sem hægt væri að fá gistingu ef um allt annað þryti.
Ég tók í höndina á unga manninum, umlaði einhverjar óskir um gott gengi og gekk svo út úr kirkjunni. Bölvaði sjálfum mér alla leiðina niður í Suðurgötu fyrir aumingjaskapinn – að hafa ekki getað gert eitthvað meira. Að hafa ekki reddað dýnum og sængum og komið þeim fyrir í stofunni… bara eitthvað meira!
Hringdi í Steinunni og bað hana um að sækja mig í hvelli. Var með grátstafinn í kverkunum og hún varð strax skíthrædd. Ég muldraði bara að það væri allt í lagi með mig – stóð svo og beið eftir farinu. Allan tímann beið ég eftir að sjá hvort Rúmenahópurinn minn myndi rogast með niður Túngötuna, en ég sá þau aldrei.
***
Fáeinum klukkutímum síðar var ég kominn upp í Bjórskóla – farinn að reyta af mér brandara um bjór og gantast við vinnustaðarhóp sem var kominn til að skemmta sér. Sýningin verður að halda áfram.
Ég get samt ekki hætt að hugsa um fólkið og í raun vona ég að ég muni aldrei hætta því alveg. Þá fyrst væri illa komið fyrir manni.
Hvað rekur fólk til þess að trúa sögum um að á Íslandi sé paradís fyrir allslausa útlendinga, sem fái húsnæði, uppihald og vinnu við það eitt að mæta á svæðið? Og ekki bara trúa sögunum, heldur leggja allt undir og halda til Íslands með aleiguna í nokkrum pinklum…
Hverju ætli þetta fólk hafi kostað til svo það kæmist hingað í leit að draumum sem engin innistæða reyndist fyrir? Tók maðurinn sem seldi þeim hugmyndina kannski drjúga þóknun í eigin vasa fyrir að útvega þeim farseðlana?
Og hvað gerist næst? Ætli þau hafi endað á lögreglustöðinni og í kjölfarið hafi eitthvert opinbert vald gengið í að koma þeim úr landi? Hírðust þau úti um nóttina eða komu sér inn í mannlaust hús, stigagang í fjölbýlishúsi eða annað slíkt? Munu þau reyna að þrauka hérna, t.d. með betli – og við fáum næst að lesa um skipulagða útgerð rúmönsku mafíunnar á atvinnubetlurum hér á landi?
Eða mun einhver stinga upp á að þau gefi sig fram við yfirvöld útlendingamála og segist vera ofsótt í heimalandinu – sígaunar til að mynda? Þá væru þau komin inn í tiltekið kerfi sem myndi hýsa þau og fæða uns þau yrðu send aftur úr landi. Þannig gætu stjórnendur útlendingamála sannfærst enn frekar um tilvist hælisleitendatúrismans ógurlega.
Væntanlega fæ ég aldrei að vita málalyktir og væntanlega hitti ég aldrei aftur strákinn sem ég gleymdi að spyrja að nafni, en horfði á missa vonina um nýtt og betra líf.
Helvítis djöfull.