Author: Óli Gneisti

Ungur drengur verður fyrir áfalli og sem fullorðinn maður reynir hann að fylla tómið með því að klæða sig í grímubúning.

Í október 1989 var ég í Reykjavík í fimmtugsafmæli Hauks frænda. Það var ákveðið að við Starri og Aðalsteinn fengjum að fara í bíó. Það var ein mynd sem okkur þremur þótti langmest spennandi að fara á: Indiana Jones and the Last Crusade. Síðan kom í ljós að hún var bönnuð innan tólf ára og hinn níu ára Aðalsteinn taldist of ungur til að fara á hana.

Þannig að Batman í Bíóhöllinni varð fyrir valinu. Það var í fyrsta skiptið sem ég fór í bíóið í Mjódd sem hefur nú verið hverfisbíóið mitt í rúm tuttugu ár. Í lok janúar verður því lokað og vegna þess að kapítalisminn ræður öllu fáum við ekkert menningarlegt í staðinn. Bara helvítis Nova sem er fyrirtæki sem ég vissi ekki að væri ennþá starfandi.

Um daginn var ég í Egilshöll með Sigga vini mínum að ræða um væntanlegar sýningar á Batman-myndum og minning skaust upp í huga minn frá því í Glerárskóla. Ég var að segja Sigga að mér hefði ekki þótt Batman sérstaklega góð. Hann ásakaði mig um að vilja bara vera öðruvísi af því myndin væri svona vinsæl. Mögulega var smá sannleikur í því en ég held ég hafi aðallega verið að finna afsökun til að monta mig af því að hafa séð myndina löngu áður en hún kom í bíó á Akureyri. Síðan var ég smá bitur að hafa ekki fengið að sjá Indiana Jones and the Last Crusade.

Tim Burton var ekki augljóst leikstjóraval fyrir Batman en skrýtnu myndirnar hans höfðu slegið í gegn þannig að hann fékk séns. Samt ekki fyrren Joe Dante leikstjóri Gremlins hafði hafnað starfinu.

Það að fá Michael Keaton í hlutverk Batman var vægast samt umdeilt. Hann var talinn alltof mikill grínleikari til að geta staðið undir hinum myrka Batman sem aðdáendurnir voru að vonast eftir. Leðurblökumaðurinn var í uppsveiflu eftir að Alan Moore skrifaði The Killing Joke and Frank Miller hina Reagan/fasísku The Dark Knight Returns.

Á sínum tíma var Batman Tim Burton umtöluð fyrir að vera dökk teiknimyndasögumynd. Það var augljóslega miðað við tóninn í Batman þáttunum frá sjöunda áratugnum. Hún er líka dökk miðað við Joel Schumacher Batman-myndirnar sem komu seinna.

Batman er næstum því skylduáhorf. Áhrif hennar voru gríðarleg, sérstaklega vegna útlits og hönnunar. Tónlist myndarinnar er einn af hápunktum ferils Danny Elfman. Ég veit að margir eru hrifnir af lögunum sem Prince gerði fyrir myndina en mér finnst þau alltaf voðalega meh, sérstaklega miðað við hans bestu lög.

Jack Nicholson er ennþá minn Jóker. Hann fer svo innilega yfir toppinn og skyggir auðvitað á alla aðra leikara myndarinnar. Þó er Tracey Walter líka eftirminnilegur sem hans næstráðandi. Líka gaurinn sem heldur á tónlistargræjunum.

Handritið sjálft er hálfgert klúður og það hefði mátt stytta Batman töluvert. Kim Basinger passar eiginlega ekki í myndina og ég held að það sé ekki henni að kenna.¹

Af öðrum leikurum myndarinnar má nefna Billy Dee Williams, Pat Hingle, Jerry Hall, Robert Wuhl og auðvitað Jack Palance.

Maltin gefur ★★⯪☆.

Óli gefur ★★★★☆👍👍🖖

¹ Hlutverk Kim Basinger í Batman varð til þess að hún var kynnir á Óskarsverðlaununum fyrir árið 1989. Ég hef ekki séð almennilega staðfestingu á því sem gerðist en ég held að hún hafi einfaldlega farið út fyrir handritið þegar hún átti að kynna Dead Poets Society. Hún leit allavega út fyrir að vera mjög taugaóstyrk þegar hún fór allt í einu að tala um að ein besta mynd ársins Do The Right Thing hefði ekki hlotið tilnefningu. Fyrir það verður Kim Basinger alltaf á mínum topplista.

Þrjár gamlar vinkonur ákveða að ná fram réttlæti gagnvart mönnunum sem hafa komið illa fram við þær.

Á sínum tíma var The First Wives Club frekar byltingarkennd því þetta var mynd með eldri leikkonum (rétt rúmlega fimmtugum sumsé) í aðalhlutverkum. Hvers vegna myndi nokkur vilja horfa á þær?

Auðvitað voru Diane Keaton¹, Goldie Hawn² og Bette Midler³ þá fyrir löngu búnar að sanna sig sem gamanleikkonur. The First Wives Club er líka ákaflega fyndin. Það eru líka margir góðir leikarar í aukahlutverkum sem fá mismikið að gera.

Maggie Smith, Elizabeth Berkley, Sarah Jessica Parker, Marcia Gay Harden, Stockard Channing, Timothy Olyphant, Rob Reiner, Bronson Pinchot, Stephen Collins, …

The First Wives Club er leikstýrð af Hugh Wilson sem er líklega þekktastur fyrir Police Academy en mér þykir alltaf sérstaklega vænt um mynd hans Rustlers’ Rhapsody.

Það er töluvert stefnuleysi í The First Wives Club. Það er eins og fólkið sem gerði myndina hafi ekki verið sammála um hvernig hún ætti að vera. Á köflum eru innskot með Diane Keaton með sögumanni sem virka mjög undarlega, eins og þeim hafi verið bætt við eftir á til að útskýra rugling í söguþræðinum.

Sem feminísk mynd er The First Wives Club ekki alltaf frábær. Meðferðin á nýju kærustum gömlu mannanna er til dæmis undarleg. Sú eina sem gerði eitthvað raunverulega af sér sleppur eiginlega alveg en það er barið á þeim yngri. Síðan eru frekar ósmekklegir brandarar um átröskum sem eru mjög síns tíma.

Maltin gefur ★★⯪☆ og segir að bókin sé betri.

Óli gefur ★★★⯪☆👍.

¹ Upprunalega Diane Hall, kölluð Annie. Þegar Michael Douglas gat ekki notað sitt eigið nafn vegna Hollywood-reglna ákvað hann að taka leikaranafnið Keaton í höfuðið á Diane. Pabbi mannsins sem mátti nota ættarnafn hans hét upprunalega Issur Danielovitch og tók upp fornafnið Kirk.

² Upprunalegt nafn hennar var Goldie Jean Studlendgehawn.

³ Upprunalegt nafn hennar var Bette Midler.

Tveir frændur hafa komist að þeirri niðurstöðu að forstjóri stórfyrirtækis eigi sök á því hve hræðilegt líf þeirra er og reyna að leysa vandamálið með ófyrirséðum afleiðingum.

Þar sem ég var ákaflega hrifinn af Poor Things hafði ég töluverðar en kvíðablandnar væntingar til Bugonia sem er gerð af sama leikstjóra, Yorgos Lanthimos. Þetta var ekki gleðirík bíóferð því myndin hófst ekki fyrren hálftíma eftir auglýstan sýningartíma. Það var sumsé pirringur í loftinu. Takk Sambíóin Álfabakka.

Í stuttu máli er Bugonia ein besta kvikmynd þessa árs. Hún er sú eina sem er í raunverulegri samkeppni við Companion um efsta sætið. Þegar ég fer yfir árið í heild eru allar líkur á að ég horfi aftur á þessar tvær myndir.

Bugonia er mjög dökk gamanhryllingsmynd. Alveg með þeim dekkstu. Hún fjallar um stöðu heimsins á ákaflega gagnrýnin hátt. Nú er ég ekki alveg viss um að allir túlki myndina á sama hátt en mér þótti boðskapurinn þó frekar skýr og að í honum fælist nauðsynleg skilaboð.

Íslenski texti myndarinnar var á köflum mjög vandræðalegur. Verst var líklega að tvíræðni enskunnar í notkun persónufornafna glataðist algjörlega. Það náði líka að ergja mig töluvert að þýðandinn hafði ekki einu sinni fyrir því að fletta upp orðinu „shibboleth“ og ákvað að þýða það sem „slagorð“.¹

Emma Stone og Jesse Plemons eru jafn góð og við var að búast. Alicia Silverstone var óþekkjanleg.² En það er hinn ungi Aidan Delbis í hlutverki frændans sem veit ekki alveg hvað er á seyði sem slær í gegn.

Bugonia er endurgerð af suður-kóreskri mynd sem kallast Save the Green Planet! (2003). Miðað við hve skýrar vísanir þessi nýja mynd hefur í samtíma okkar get ég ímyndað mér að mörgu hafi verið breytt.

Bugonia er að öllu leyti frábær mynd. Kvikmyndataka, hönnun, klipping … Það eina sem gerði mig efins um að splæsa á hana fimm stjörnum³ var að mér þótti Poor Things betri.

Óli gefur ★★★★★👍👍.

¹ Bókstaflega þýðingin hefði auðvitað verið sjibbótet en þar sem við notum þessa Biblíuvísun ekki í daglegu máli mætti í staðinn segja „lausnarorð“. Sagan sjálf er frekar óhugnanleg en hljómar jafnvel verr eftir atburði síðustu ára.

Gíleaðítar settust um Jórdanvöðin yfir til Efraím. Og þegar flóttamaður úr Efraím sagði: „Leyf mér yfir um!“ þá sögðu Gíleaðsmenn við hann: „Ert þú Efraímíti?“ Ef hann svaraði: „Nei!“ þá sögðu þeir við hann: „Segðu ,Sjibbólet.'“ Ef hann þá sagði: „Sibbólet,“ og gætti þess eigi að bera það rétt fram, þá gripu þeir hann og drápu hann við Jórdanvöðin. Féllu þá í það mund af Efraím fjörutíu og tvær þúsundir.

² Ég þekkti hana allavega ekki.

³ Ég gef ekki einkunnir á kúrvu, ég er með ákveðna stigagjöf, mínusar og plúsar sem gefa kvikmyndum af mismunandi tegundum að ná upp í fimmta sætið. Ef ég umbreytti stjörnugjöf minni á nýjum kvikmyndum í tölur er meðaltalið á milli fimm og sex á skalanum 1-10.

Ris og fall og endurkoma svikahrapps.

The Wolf of Wall Street ætti að vera augljós viðvörun til fólks að treysta ekki svikahröppum á borð við þann sem Leonardo DiCaprio leikur. Um leið ættu áhorfendur að sjá að fjármálakerfið er spillt og þjónar aldrei hagsmunum almennings. Það er það sem ég held að Martin Scorsese vilji segja.

The Wolf of Wall Street sýnir uppgang þessa svikahrapps í slíku ljósi að margir virðast hafa litið á hann sem fyrirmynd. Þó Scorsese sýni fallið þá eru senurnar með fallegum nöktum konum eftirminnilegri. Ef þú græðir nóg getur þú fengið að sofa hjá Margot Robbie.

Auðvitað eru þeir sem sjá svikahrappinn í þessum hetjuljóma yfirleitt ekki þeir sem munu verða ríkir á siðlausum viðskiptum heldur þeir sem munu missa peningana sína í peningaleitinni. Kannski hefði mátt eyða einhverjum tíma í að sýna hvernig fór fyrir þeim sem fjárfestu hjá þessu gaur.

Þetta loðir við myndir Scorsese. Það eru endalaust margir sem horfðu á Taxi Driver, Goodfellas og jafnvel Raging Bull og sáu Travis Bickle, Henry Hill og Jake Lamotta í einhverjum dýrðarljóma. Með flottri kvikmyndatöku og réttri tónlist verða skíthælarnir svalir. Hæfileikar kvikmyndargerðarmannsins Scorsese sem kvikmyndagerðarmanns vinnur þannig gegn boðskapnum.¹

Ef við lítum framhjá þessum siðferðislega vinkli er hið augljósa að The Wolf of Wall Street er of löng. Það þurfti ekki þrjá klukkutíma til að segja þessa sögu. Hún er satt best að segja ekki nógu áhugaverð til þess. Aftur á móti er hún oft fyndin.

Myndin er uppfull af góðum leikurum og ég nenni varla upptalningu. Það var auðvitað sérstaklega gaman að sjá Rob Reiner í hlutverki föðursins í ljósi þess að persóna hans Marty Di Bergi í This is Spinal Tap var augljóslega byggð á Martin Scorsese. Svo er augljóslega gaman sjá Jonah Hill í hlutverki Nikótínsalans Sven.

Maltin gefur ★★⯪☆ og segir að mynd um óhóf sé óhóflega löng.

Óli er aðeins hressari og gefur ★★★⯪☆👍 en líklega nær þremur en fjórum.

¹ Þegar ég var að leita að mynd til að skreyta þennan dóm var augljóst að nær öll skjáskot og kynningarmyndir voru af svala svikahrappnum og nær ekkert af falli hans.

Ung bandarísk dansmær fer til Vestur-Þýskalands til að læra ballet og fljótlega kemur í ljós að það er eitthvað skuggalegt á seyði í skólanum hennar.

Satt best að segja var Suspiria ekki á stóra áhorfslistanum mínum. Mér þótti ólíklegt að hún myndi höfða til mín. Þó ákvað ég að drífa mig þegar hún var sýnd í Bíó Paradís.

Suspiria er fyndin hryllingsmynd. Ofbeldisatriðin eru oft það fáránleg að það er erfitt að hlæja ekki. Mig grunar að það sé betra að sjá myndina í bíósal þar sem fólk er almennt með á nótunum.

Þó Suspiria sé fáránleg er hún samt ákaflega vel gerð. Það er ljóst að Dario Argento er hæfur kvikmyndagerðarmaður. Kvikmyndatakan er alveg frábær. Þetta var víst síðasta myndin sem var gerð með Technicolor¹ á Ítalíu og það sést. Ég er svo einfaldur að það er hægt að gleðja mig með fallegum litum.

Tónlistin í Suspiria er eftir Dario Argento og rokkhljómsveitina Goblin. Hún er oft á mörkunum að fara yfir strikið milli stemmingar og hávaða en nær samt að halda sig réttum megin.

Ég held að ég sé orðinn betri í að sætta mig við ítalska hljóðvinnslu fyrri ára. Sumsé þegar allar raddir eru einfaldlega teknar upp eftir á og oft af öðrum leikurum. Það verður til ákveðin fjarlægð milli hljóðs og myndar og kemur oft niður á frammistöðu leikara. Það náði samt ekki að ergja mig sérstaklega í þetta sinn.

Alla myndina var ég að reyna að fatta hvers vegna ég kannaðist við aðalleikkonuna Jessica Harper og þurfti síðan að fletta því upp þegar ég kom heim. Hún hefur leikið ýmislegt í gegnum tíðina en ég þekki andlit hennar best úr Steve Martin myndinni Pennies From Heaven.

Þetta er ekki mynd fyrir alla en hún náði mér.

Maltin gefur ★★★☆ sem kom mér töluvert á óvart. Kannski er hann minna viðkvæmur fyrir evrópsku blóði.

Óli gefur ★★★★⯪👍👍🖖.

¹ Technicolor var kvikmyndatöku- og vinnslutækni sem skapaði ákaflega sterka liti með því að taka upp rautt/grænt/blátt hvert í sínu lagi og blanda þeim saman í lokaútgáfunni. Þetta er ekki nákvæm útskýring en vonandi hjálpar þetta eitthvað. Eldri Disney-teiknimyndir og The Wizard of Oz eru dæmi um notkun á Technicolor.

Tveir Bandaríkjamenn eru beðnir ítrekað um að halda sig á veginum en fara þess í stað út á heiðina.

Mér finnst eins og ég hafi einhvern tímann byrjað að horfa á An American Werewolf in London en gefist upp. Ekki í stuði væntanlega. Og síðan hef ég verið í minna stuði fyrir John Landis í nokkur ár.

Það liggur í augum uppi að bera saman An American Werewolf in London og The Howling sem kom út sama ár. Í heild myndi ég segja að þessi sé betri mynd. Mér þótti hins vegar marglofuð varúlfaumbreyting í þessari ekki koma vel út í samanburðinum við Howling.¹ Varúlfurinn sjálfur var líka frekar slakur. „Förðunin“ á Griffin Dunne er þó frábær.

Helsti kostur An American Werewolf in London er að hún er fyndin. Líklega hló ég mest að Frank Oz, sérstaklega þegar hann „birtist“ í seinna skiptið.

Helsti galli An American Werewolf in London er aðalleikarinn sem er frekar glataður í samanburði við t.d. Griffin Dunne og Jenny Agutter. Það eru nokkur kunnugleg bresk andlit í myndinni, m.a. ungur Rik Mayall.

Gaman að fá gamla mynd í Álfabakkann.

Maltin gefur ★★★☆

Óli gefur ★★★★☆👍👍

¹ Rick Baker átti að sjá um varúlfana í Howling en þurfti að vinna við An American Werewolf in London í staðinn. Þá tók lærlingur hans Rob Bottin að sér mynd Joe Dante og stóð sig svona afskaplega vel.

Ungur svikahrappur fær þjálfun frá sér reyndari hrappi til þess að framkvæma stórt svindl.

Þegar ég sá The Sting fyrst, sem krakki, fannst mér hún frábær. Næst fannst mér hún óspennandi. Þetta var líklega þriðja skiptið.

Þrátt fyrir að vera oft stillt upp sem klassísku tvíeyki á hvíta tjaldinu léku Paul Newman og Robert Redford einungis saman í tveimur myndum. The Sting og Butch Cassidy and the Sundance Kid. Ég lét duga að sjá þá síðarnefndu einu sinni.

Það eru ótal kunnugleg andlit í The Sting. Efst á lista eru Charles Durning og Robert Shaw. Eileen Brennan, Sally Kirkland, Ray Walston, Harold Gould, Jack Keheo og svo framvegis. Ég tók ekki eftir Kathleen Freeman sem var víst í pínulitlu hlutverki.

Eitt andlit var ákaflega kunnuglegt í fjarlægð en ekki í nærmynd. Robert Earl Jones var mjög líkur syni sínum James Earl Jones.

George Roy Hill leikstýrði The Sting (og Butch Cassidy and the Sundance Kid). Hann ber væntanlega ábyrgð á tónlistarvali sem gæti verið það eftirminnilegasta við myndina. Tónskáldið Marvin Hamlisch aðlagaði píanóverk Scott Joplin til að skapa skemmtilega stemmingu … sem passaði alls ekki því myndin gerist á fjórða áratugnum en þessi „ragtime“ tónlist var vinsælust um og uppúr aldamótunum.

Meiripart myndarinnar var ég að rembast við að muna hvað aðallagið héti og þegar í lokaatriði hallaði ég mér að Gunnsteini og hvíslaði „The Entertainer“.

The Sting er skemmtileg. Það að hún vann Óskarinn (m.a.) sem besta mynd ársins 1973 gefur henni yfirbragð gæða sem hún býr ekki yfir. Leikararnir bæta að miklu leyti upp fyrir það.

Maltin gefur ★★★½.

Óli gefur ★★★⯪☆👍

Barnslegur maður leggur í háskaför í leit að reiðhjólinu sínu.

Af einhverjum ástæðum tók það mig 40 ár að sjá Pee-wee’s Big Adventure. Hún hefur samt verið á listanum mínum í langan tíma. Þegar ég sá færi á að sjá hana í bíó fór ég og tók son og frænku með. Ég vissi samt fyrirfram um leyndardóma Alamó.

Pee-wee Herman er persóna leikin af Paul Reubens sem varð til þegar leikarinn var hluti af Groundlings-spunahópnum¹. Persónan var ekki alltaf barnvæn en þróaðist, varð hægt og rólega vinsælli þar til skaparanum var boðið að gera kvikmynd um hann.

Paul Reubens var í öfundsverðri stöðu því hann mátti velja leikstjóra. Hann tók óvænta ákvörðun og bað um lítt þekktan leikstjóra sem hafði vakið athygli fyrir stuttmyndir sínar. Tim Burton hafði þá nýlega verið sparkað af Disney sem var ekki ánægt með þessar myndir.

Handrit Pee-wee’s Big Adventure var skrifað af Reubens, Michael Varhol og hinum goðsagnakennda Phil Hartman (sem einnig kom úr The Groundlings). Þeir kunnu ekki að skrifa kvikmyndahandrit þannig að þeir lása frægustu bók um efnið, Screenplay: The Foundations of Screenwriting eftir Syd Fields, og mótuðu söguþráðinn til að módelinu sem þar er kynnt.

Það þurfti að hafa tónlist í myndinni og Tim Burton og Paul Reubens tóku þá furðulegu ákvörðun að bjóða lítt þekktum tónlistarmanni úr tilraunakenndu hljómsveitinni Oingo Boingo starfið. Danny Elfman var tregur til en samþykkti. Þar hófst samstarf leikstjóra og tónskálds sem hægt er að líkja við Spielberg/Williams og Hitchcock/Herrmann.

Fyrsta spurningin sem ég spurði, bókstaflega upphátt, eftir að hafa horft á Pee-wee’s Big Adventure var: Af hverju finnst mér Pee-wee Herman ekki einfaldlega óþolandi? Persónan er óþolandi týpa og ætti að pirra mig alla leið til helvítis. Í staðinn hló ég og vildi að hann fengi hjólið sitt til baka.

Vegferð Pee-wee um Bandaríkin er uppfull af óvenjulegum persónum og skemmtilegum atvikum. Sumsé, ég hló oft og mikið. Fæstar myndir sem eru skrifaðar „eftir bókinnni“ virka jafn vel og Pee-wee’s Big Adventure.

Við sjáum að Tim Burton hafði veruleg áhrif á myndina. Stíllinn er greinilega hans, sérstaklega í draumaatriðum. Jafnvel þegar Pee-wee er bara að lýsa draumi sá ég strax fyrir mér stopphreyfimynd að hætti Burton.

Pee-wee’s Big Adventure er vísanamynd, sumsé hún er það sem var yfirleitt kallað póstmódernísk en er nú oft flokkað sem „meta“. Þetta er mynd sem vísar í aðrar myndir og sjálfa sig. Það er til dæmis spunnið skemmtilega með vísun í Psycho.

Það koma fram ótal leikarar í Pee-wee’s Big Adventure. Elizabeth Daily leikur unga konu sem líkar við Pee-wee. Diane Salinger er gengilbeina með gullhjarta. Cassandra Peterson (helst þekkt sem Elvira), einn besti vinur Paul Reubens, á skemmtilegt innlit á mótorhjólabar.

Milton Bearle sést og segir hluta af brandara sem er greinilega um frægasta vin hans. Phil Hartman er í litlu hlutverki sem ég bara missti af. Morgan Fairchild og James Brolin birtast í hálfgerðum gestahlutverkum.

Lexía myndarinnar er að fólk ætti að kunna að meta fólkið í kringum sig og lögreglan ætti að taka reiðhjólaþjófnað alvarlega í stað þess að trufla fólk sem er að reyna að njóta tíma síns í bíósal.²

Maltin gefur ★★½ og það passa alveg við hann.

Óli gefur ★★★★★👍👍🖖.

¹ The Groundlings er mjög áhrifamikill hópur sem hefur í gegnum tíðina fóstrað fólk eins og: Will Ferrell, Will Forte, Kathy Griffin, Jennifer Coolidge, Jon Lovitz, Melissa McCarthy, Craig T. Nelson og Pat Morita.

² Ég hef ekki kafað neitt ofan í tilgátur um að Pee-wee’s Big Adventure vísi sérstaklega í Reiðhólaþjófana/Ladri di biciclette (1948) en það er alveg áhugavert.