Einelti til bætra lífshátta?

Dan Harmon, aðalhöfundur Community og meðhöfundur Rick & Morty, talaði nokkrum sinnum í hlaðvarpinu sínu um reynslu sína úr skóla þar sem hann var lagður í einelti af fólki sem fannst hann ekki fara nógu oft í bað. Hans viðbrögð við þessu var að fara enn sjaldnar í bað.

Marc Maron, sem leikur í Glow, hefur mikið talað um það í hlaðvarpinu sínu hvernig móðir hans, sem sjálf er þjáð af anorexíu, náði með tali sínu um þyngd hans að ala með honum lotugræðgi (hún sagði honum m.a. að hún hefði ekki getað elskað hann ef hann væri feitur).

Þetta minnir mig alltaf á kjallaragrein sem Guðbergur Bergsson skrifaði einhvern tímann sem heitir „Um nauðsyn eineltis“. Þið getið giskað hvað gerpinu finnst um einelti. Hann heldur að hann geti læknað offitu með því að níðast andlega á fólki. Það sýnir auðvitað hve litla innsýn hann hefur í sálarlíf annars fólks.

Lexían er auðvitað að þú getur ekki bara ætlast til þess að neikvæð styrking hafi sjálfkrafa einhver ákveðin jákvæð áhrif á fólk. Ætli sé ekki betra að vera heiðarlegur eineltishrotti sem vill bara pína fólk heldur en sadisti sem reynir að afsaka annarlega hegðun sína með góðum ásetningi? Ég held það allavega.

Arcane – hlutverkaleikjatímaritið

Ég byrjaði að spila hlutverkaleiki (roleplay, spunaspil, hugleiki) árið 1994. En það var á vormánuðum árið 1996 sem ég kíkti inn í Bókabúðina Eddu í göngugötunni á Akureyri (sem var enn göngugata) og rak augun í Arcane: The Roleplaying Magazine.

Ég veit ekki hvernig það kom til að Bókabúðin Edda ákvað að kaupa inn Arcane. Helst dettur mér í hug að búðin hafi samið við útgefendurnir um einhvern pakka. Það er erfitt að útskýra hve óvenjulegt var að finna eitthvað svona á Akureyri. Það bara gerðist ekki. Reyndar seldi Bókabúð Jónasar Magic spil nokkru seinna en fyrir nörda var eiginlega ekkert á Akureyri.

Allavega keypti ég blaðið og ég hélt áfram að heimsækja Eddu mánaðarlega þar til búðin sjálf hætti. Einhverju seinna reyndi ég að kaupa blaðið (og helst eldri eintök með) í gegnum netið og þá hafði útgáfu þess verið hætt.

Ég var að taka til í geymslunni um helgina og rakst þá á kassa sem var m.a. merktur Arcane. Ég ætlaði að grípa hann upp en í staðinn gúgglaði ég og fann öll eintökin frá 1-20 skönnuð í hárri upplausn. Þannig að ég hef verið að glugga í þessi gömlu blöð.

Fyrsta blaðið sem ég keypti var nr. 6 og mér þykir auðvitað vænst um það. Það er ekki erfitt að sjá hvers vegna ég tók eftir því, kross með eldglæringum skreytir forsíðuna.

Efni blaðsins var margskonar. Leiðarinn var skrifaður af fráfarandi ritstjóra og í kjölfar þess þurfti ég að fletta upp orðinu Xenophobia. Það var samt ekki fjallað um útlendingaandúð heldur langaði ritstjóranum að nota X sem upphafsstaf í grein áður en hann hætti.

Mikið af blaðinu er gagnrýni um ný spil eða upprifjun á gömlum og góðum. Það sést að Arcane var stofnað í safnkortaspilaæðinu sem gekk yfir á þessum tíma. Þau eru mjög áberandi og það fór mjög í taugarnar á innilegustu hlutverkaleikurunum.

Fréttatilkynning um Netrunner
Fréttatilkynning um Netrunner – Lesið endilega.

Eitt af spilunum sem fjallað var um í þessu tölublaði kallaðist Netrunner. Það var hannað af Richard Garfield sem er frægastur fyrir að hafa búið til Magic: The Gathering og næstfrægastur fyrir King of Tokyo. Sögusvið Netrunner er það sama og í Cyberpunk 2020 sem var fyrsti hlutverkaleikurinn sem ég spilaði. Spilið fékk 9/10 og ég keypti það auðvitað. En það náði sér aldrei á flug enda of mörg safnkortaspil í boði, ég held að Bjössi hafi kannski keypt það en enginn annar í kringum mig. Spilið var síðan endurgert löngu seinna sem Android: Netrunner og fleiri kannast við það þaðan.

Þarna er líka fjallað um GURPS: Goblins. Hlutverkaleikur þar sem spilarar eru þessi andstyggilegu og heimsku kvikyndi. Bjössi keypti það en mig minnir að varla hafi verið hægt að spila það vegna þess að það fór bara út í kjánalæti.

Ein eftirminnileg grein fjallaði um það þegar spilapersónur deyja, mismunandi sjónarhorn spilara og stjórnenda. Alveg bráðnauðsynlegar pælingar. Það voru líka greinar um að búa til eigin leik, fróðleg yfirferð um gufupönk (ég held ég hafi ekki heyrt á gufupönk fyrren að ég las um það þarna.) og  ævintýri sem hægt var að nota í ótal spilum

Smellið á myndina til að lesa ruglið í heild sinni.

Forsíðugreinin fjallaði um andúð kristilegra afturhaldsafla í Bandaríkjunum á hlutverkaleikjum. Það er í sjálfu sér alveg stóráhugaverð saga. Þegar ég las hana aftur núna tók ég eftir því að vitnað er í Neil Gaiman þarna (og dómur um eina Sandman bók!) en ég hef örugglega ekkert vitað hver það var. Eftirminnilegast er auðvitað teiknimyndasaga eftir Jack Chick (mjög ruglaður kristilegur afturhaldsseggur) sem fjallar um að hlutverkaleikir leiði til svartagaldurs og sjálfsmorða – en Jesús bjargar auðvitað sínu fólki (það var víst gerð mynd eftir þessu – líklega í háði).

Samkvæmt því sem ég hef lesið hætti Arcane útgáfu vegna þess að auglýsingatekjur drógust saman. Það gerðist aðallega vegna þess að stærsti auglýsandinn – TSR sem gaf út Dungeons & Dragons – fór á hausinn. Þar töldu menn að safnkortaspil bæru helst ábyrgðina vegna þess að spilarar hefðu ekki efni á að kaupa bæði bækur Magic spil. Leifarnar af TSR síðan voru keyptar af Wizards of the Coasts sem hafði einmitt gefið út Magic: The Gathering.

En ég er allavega þakklátur fyrir að hafa fengið svona innsýn inn í stærri heim hlutverkaleikja um hríð. Ég man ekki eftir því að hafa, fyrr eða síðar, mætt í hverjum mánuði í bókabúð til að kaupa tímarit. Endilega kíkið á það ef þið hafið áhuga á hlutverkaleikjum.

Opinn hugbúnaður í rekstri

Eftir að hafa skoðað Twitterþráð um kostnað fyrirtækis við hugbúnað fór ég að pæla í því hvað ég er að spara með opnum hugbúnaði.

Ég nota Nextcloud í staðinn fyrir OneDrive/Google Drive/Office 365/Trello og margt fleira. Auðvitað þarf einhverja tölvukunnáttu að setja upp Nextcloud.

Það er Linux Mint á tölvunum.

Libre Office kemur í staðinn fyrir Microsoft Office – það spilar líka rosalega vel með Nextcloud.

Gimp/Krita/Inkscape í myndvinnslu – hef aldrei notað Photoshop að neinu ráði.

Í umbroti nota ég Scribus.

Fyrir upptöku og klippingu nota ég OBS Studio, Audacity og Kdenlive.

Margir nota ekkert póstforrit en þegar ég fór af Gmail byrjaði ég að nota Thunderbird og það er dásamlegt skipulagstól sem vinnur líka frábærlega með Nextcloud.

Bókhaldið er ennþá í lokuðu kerfi en mig langar að breyta því.

Þó það sé lítill kostnaður í þessu reyni ég reglulega að gefa þessum verkefnum peninga (þó mörg þeirra séu bara mjög vel fjármögnuð nú þegar).

Gráskallakastalateningaturn

Ég á þrívíddarprentara. Ég prenta mest af hagnýtum hlutum, festingum og slíku. Stundum hanna ég eitthvað en oftast snýst það bara um að sameina tvö módel í eitt.

Áhugaverðasti vefurinn fyrir eigendur þrívíddarprentara er Thingiverse. Þar getur maður fundið ótal módel til prentunar. Ég hef prentað ýmislegt þaðan og það á líka við um teningaturninn (turn/gríparabrú) sem ég var að búa til.

Þegar ég varð sex ára fékk ég Gráskallakastala (Grayskull) í afmælisgjöf. Hann er löngu glataður eins og flest dót sem ég átti í æsku. Þannig að þegar ég sá að hægt var að búa til teningaturn sem byggður var á þessum kastala sló ég auðvitað til.

Ég var ekki alveg viss um hvernig ég ætlaði að hafa tilbúna módelið en endaði með að prenta það í silfurgráum lit. Þá tók ég þessa mynd. Ég var frekar ánægður með þetta þó ekki hafi allt virkað fullkomlega. Mig langaði samt örlítið að gera aðeins betur. Þannig að ég ákvað að kaupa mér málningarprey og prufa að fá smá lit á turninn.

Gráskallakastali var ekki einlitur og, það sem meira er, þá voru öll leikföngin í aðeins mismunandi litum. Ég ákvað því að prufa að grunna með svörtum og spreyja síðan aðeins með dökkgrænum. Ég var bara töluvert sátur við útkomuna. Ég er ekki viss um að ég hefði getað keypt mér mikið flottari teningaturn.

Sjónvarpsáhorf sem lestrarkennsla

Það eru margir að tala um lestrarkunnáttu* íslenskra barna. Eitt mikilvægt atriði sem fólki yfirsést almennt er textun á erlendu sjónvarpsefni og kvikmyndum.

Mín kynslóð hafði kannski ekki jafn mikinn aðgang að afþreyingarefni á ensku og kynslóð barna minna en við höfðum mun meiri aðgang en áður hafði þekkst. Það sem ég held að aðgreini okkur sé ekki fyrst og fremst magnið heldur textun.

Ástæðan fyrir því að ég lagði hart að mér að læra að lesa var ekki til að lesa bækur heldur til að lesa texta. Ég þurfti að læra að lesa nógu hratt til að missa ekki af textanum. Þetta var ótrúlegur hvati.

Í dag er hverfandi aðgangur að textuðu efni. Við erum með barnaefni á íslensku og síðan erum við með ótextað efni á ensku. Það er hverfandi aðgangur að textuðu efni fyrir krakka.

Ef við lítum framhjá lestrarþættinum og pælum í málkunnáttu þá veldur þetta auðvitað því að krakkar læra ensku fljótt og örugglega. En ég held að skortur á textun valdi um leið ákveðnu rofi milli íslenskukunnáttunnar og enskunnar. Í stað þess að læra ensku með hliðsjón af íslensku, eins og mín kynslóð gerði að miklu leyti, þá læra krakkar mörg ensk orð án tengingar við íslenskuna. Það verður til þess að sum hugtök skilja þau bara á ensku. Þau finna sumsé ekki alltaf svar á íslensku. Mig grunar að þetta verði jafnvel líka til þess að enskuskilningurinn verði ekki jafn góður og hann gæti orðið.

Þetta er reyndar ekki endilega nýtt vandamál. Það var ekki endilega stór kynslóð sem fékk mikið af textuðu barnaefni. Það kom nefnilega fljótt upp krafa um talsetningu sem var skiljanleg og jafnvel nauðsynleg fyrir yngstu börnin en olli því að krakkar sem voru að læra að lesa fengu ekki jafn mikla æfingu í að lesa – og lesa hratt. En um leið og talsetningarkynslóðin vildi horfa á eitthvað meira en barnaefni þá fékk hún textað efni.

Núna er aðgangur að ótextuðu barnaefni á ensku nær endalaus og aðgangur að textuðu barnaefni hverfandi. Þegar krakkarnir eldast þá tekur síðan við enn meira af ótextuðu efni.

Þannig að ef ráðamenn vilja efla lestur, ensku- og íslenskukunnáttu þá ættu þeir að reyna að koma íslenskum texta á sem mest af því efni sem krakkarnir okkar eru að horfa á.

* Það þarf auðvitað að auka fjárframlög til bókaútgáfu, bókasafna og skóla. Það eiga allir að vita. Ég held hins vegar að færri átti sig á mikilvægi textunnar.

Allraheilagasta hrekkjavakan

Ég hef núna tvisvar séð morgundaginn kallaðan allraheilagramessu. Augljóslega er það rangt. Kaþólikkar halda allraheilagramessu 1. nóvember. Halloween er stytting á „All Hallows’ Eve“ sem gæti útlagst sem aðfangadagskvöld allraheilagramessu.

Halloween er náttúrulega aðlögun á keltneskri hátíð sem kallað samhain (en borið fram hér um bil sá(v)en af því að Írar eru klikk). Þar sem sú hátíð markar skil árstíða þá er mjög einfalt að jafna samhain við íslenska dagatalið, sumsé við lok sumars og fyrsta vetrardag. Í fornum heimildum eru þetta veturnætur. Það væri vissulega þjóðlegt og skemmtilegt.

Það væri reyndar gaman að fara í írskan gír á þessum tímamótum. Hafa brennur og grímubúninga og sleppa bandarískum nammipælingum. Almennilega jaðarhátíð (liminal).

En það er einfaldast að kalla þetta hrekkjavöku. Ef maður hugsar um það þá passar þetta orð miklu betur við það hvernig bandaríska hátíðin er haldin heldur en orðið „halloween“. En við Íslendingar höfum ekkert rosalega mikla hefð fyrir hrekkjum á þessum degi. Krakkar hérna vaka ekki heldur neitt sérstaklega langt frameftir. Ég held að hrekkjavaka sé bara eina orðið sem við höfum sem getur keppt við halloween og mér finnst bara svo afskaplega pirrandi að nota slettur þegar góð orð eru í boði.

Minningarnar koma ekki eins og þær eru

Come As You Are kallaði fram undarleg hughrif hjá mér þegar ég heyrði það fyrst. Upphafsriffið vakti nefnilega fram minningar úr ákveðnu húsi. Minningarnar tengjast stofunni í húsinu, mér finnst ég næstum geta séð hljómflutningstækin þar og um leið man ég skýrt eftir þykka teppinu sem var á gólfinu.

En þegar Come As You Are kom út voru orðin þónokkur ár frá því að ég hafði heimsótt þetta hús. Það bjó ekki neinn lengur sem ég þekkti í húsinu. Samt var þessi skynminning sterk.

Löngu seinna las ég mér til og komst að því að Nirvana lagið var undir miklum áhrifum frá Killing Joke lagi sem heitir Eighties. Ég hlustaði á Eighties en það passaði ekki jafn vel við minningar mínar. Það þýddi í raun ekkert í sjálfu sér. Ég hafði hlustað svo oft á Come As You Are í millitíðinni að minningin gæti allt eins verið búin að aðlagast því.

Enn seinna komst ég að því að það var til enn eitt lag með sama riffi. Það var lagið Life Goes On með The Damned. Ég var fljótur að finna það, enda var á þeim tímapunkti hægt að nálgast nær alla tónlist heimsins með einfaldri leit á netinu. Þegar ég setti það af stað þá hafði það miklu meiri áhrif á mig en Eighties, skynminningin passaði við upphafsriffið. Eða var það bara líkara Come As You Are?

Heyrði ég Eighties þegar ég var 5-6 ára í stofunni í Lerkilundi? Eða var það Life Goes On? Ég veit ekki. Ég þyrfti helst að spyrja hann Þórarinn frænda minn hvort hann hafi verið líklegri til að hlusta á Killing Joke eða The Damned.

Fólksfjölgunarvandamálið

Þegar loftslagshamfarir eru í umræðunni þá koma alltaf reglulega athugasemdir um að raunverulega vandamálið sé fólksfjölgun. Nú er ég alveg á því að það væri gott að koma jafnvægi á fjölda jarðarbúa, jafnvel þannig að þeim fækki í framtíðinni. Samt er ég á því að þeir sem tala um þetta sem lausn á útblæstri gróðurhúsalofttegunda séu að misskilja eða mistúlka.

Með því að líta framhjá öllu samhengi þá er hægt að líta svo á að fjölgun fólks í „þriðja heiminum“ (eða hvaða hugtak við notum til öðrunar á fátækari hlutum heims) sé vandamálið. En ef við athugum hverjir það eru sem eru að nota auðlindirnar þá sjáum við að það er gríðarleg rangtúlkun.

Við sem búum í hinum vestræna heimi erum að ganga á auðlindir jarðar. Við erum eins og sníkjudýr á jörðinni. Við tökum til okkar endalaust, hvort sem það er orka, matur eða bara hvers konar dót og drasl. En það er ekki nóg með að við tökum þetta til okkar heldur hendum við þessu frá okkur nærri því jafn hratt og við kaupum það.

Þegar bent er á þessar staðreyndir eru alltaf einhverjir sem svara með því að segja að mengun sé mest í fátækari löndum. En hvers vegna er verið að menga svo mikið þar? Jú, vegna þess að það er verið að framleiða allskonar fyrir okkur sem höfum efni á að kaupa.

Þegar ég segi „við“ þá á ég vissulega m.a. við sjálfan mig. En auðvitað þá er ríkasta prósentið sem er helsta vandamálið. Í raun stigversnar það eftir því sem prósentubrotið minnkar. Fólk sem á peninga til brenna notar þau völd til þess að brenna framtíð okkar allra.

Ég trúi ekki á illsku, allavega ekki Illsku eða hið Illa, en ég veit að græðgi er til og græðgi er líklega það sem kemst næst því að vera Illska. Fátækt fólk sem eignast börn er ekki byrði á heiminum, það er fólkið sem á 600m² sjávarvillur sem er að skemma heiminn.

Frá MtG til Pokémon

Það að hjálpa drengjunum að setja saman Pokémon-bunka í gær kallaði fram margar minningar um það þegar við keyptum okkar fyrstu Magic: The Gathering spil. Var það 1995? Líklega. Við höfðum allavega verið að spila hlutverkaleiki í einhvern tíma áður og það náði hápunkti í kennaraverkfallinu 1995. Þetta voru allavega ég, Starri, Bjössi og Þórður.

Við fengum senda bunka og boostera frá Fáfni (Nexus) og fórum síðan að ákveða hvernig bunkarnir okkar yrðu samsettir og um leið hvað liti við myndum leggja áherslu á. Síðan gátum við fara að skiptast á spilum. Ég valdi grænan og rauðan, eld og jörð.

Við fengum m.a. spil úr Fallen Empires línunni. Ég veit ekki hvort það var á tilboði eða hvað. Allavega eru þessi spjöld ekki hátt skrifuð í sögu MtG, líklega af því að það var framleitt alltof mikið af þeim. Við vissum það ekkert og ég var allavega hrifinn af mörgum FE spilunum sem ég fékk. Þá höfðuðu teikningarnar til mín.
Fljótlega eftir þetta kom Ice Age viðbótin og það litaði stokkana okkar töluvert. Ég safnaði í einhvern tíma en hætti síðan alveg. Aðallega kannski af því að ég nennti ekki að læra endalaust af nýjum reglum sem var bætt við með nýjum spilum.

En ég var kominn með ákaflega góðan stokk, allavega á okkar akureyska mælikvarða. Ég lagði áherslu á spjöld sem höfðu ekki háan kostnað. Þannig að ég var með eldingar og lítil dýr og álfa sem hægt var að setja út fljótt og örugglega áður en andstæðingurinn  hafði komið sér af stað. Þetta þýddi reyndar að ég notaði ekki spilið sem hafði verið miðpunkturinn í stokknum mínum til að byrja með, sem ég fékk í fyrstu pökkunum mínum, Force of Nature.

Á þessum árum tók maður reglulegar reisur til Reykjavíkur til að fara í bíó, skreppa í safnarabúðir að kaupa vídeóspólur og síðast, en ekki síst, til að fara í Fáfni og Míþríl.

Ég man að ég var einhvern tímann í Míþríl að kaupa spil. Ég fékk Icy Manipulator og um leið þá kom annar viðskiptavinur, sem vissi greinilega mikið meira en ég um Magic, og vildi skipta til að fá spjaldið. Ég var ekki alveg viss hvað ég ætti að gera af því að ég var vanur að skipta bara við vini mína. En hann hélt áfram að bjóða mér fleiri og fleiri spjöld. Að lokum gaf ég eftir þegar ég fékk einhvern dreka. En mér leið alltaf svo óþægilega af því að ég vissi ekki nógu mikið um verðgildi spila. Ég sá eiginlega eftir þessu og leið ekki einu sinni betur eftir að hafa flett upp verðgildunum löngu seinna og komist að því að ég hafði grætt vel og vandlega samkvæmt þeim.

Ég reyndi fyrir nokkrum árum að kaupa tvo einvígisstokka af MtG en þá kom einmitt upp að það hafði endalaust verið bætt við reglum og ég nennti varla að læra þær. En það kemur fiðringur að sjá drengina prufa.

 

Lyfjaskorturinn og kerfið sem virkar ekki

Það að lyfjaskortur sé landlægur mun m.a. valda því að fólk mun reyna að kaupa lyf eins fljótt og það getur þegar þau eru til.

Segjum að maður sé á lyfi sem dugar í 40 daga en lyfseðillinn endurnýjast á 30 daga fresti. Ef maður getur treyst því að lyfið sé alltaf til þá hefur maður tíu daga glugga og notar hann bara eftir hentugleika. Ef maður treystir ekki lyfið sé alltaf til þá mætir maður um leið og maður getur til þess að hámarka líkurnar á að maður nái í lyfið. Maður mun líklega endurtaka það næsta mánuð og svo framvegis þar til maður er jafnvel kominn með góðar byrgðir af lyfinu.

Síðan getur auðvitað gerst að maður hætti að fari að taka annað lyf í staðinn eða bara að hætta að taka lyfið og þá munu lyfin aldrei nýtast neinum. Þá hefur ríkið líka verið að sóa peningum.

Nú gæti verið að einhverjir fari að reikna að það sé allra best að fólk hafi sem stystan glugga frá því að hægt er að sækja lyf þar til lyfjaskammturinn klárast. En auðvitað er það enginn lausn.

Lausnin er að hafa andskotans lyfin til. Þá þarf fólk ekki að vera í endalausu stressi og veseni.

Eitt skref gæti verið að sekta apótek eða heildsala þegar lyfin eru ekki til. Síðan gæti ríkið bara tekið yfir þennan bransa. Jafnvel opnað lyfjaverksmiðju. Kerfið er ekki að virka og við þurfum greinilega að breyta því. Frjálsi markaðurinn er ekki að höndla þetta. Við eigum ekkert að venjast lyfjaskorti. Það er galin hugmynd.