Mynd af mynd og höfundalög

Ég tók greinilega ranga ákvörðun þegar ég ákvað að taka þátt í umræðum um höfundaréttarmál hjá Vilhjálmi „Fornleifi“ á Moggablogginu. Dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson heldur því fram að vefritið Herðubreið hafi brotið höfundalög með því að nota ljósmynd sem hann tók.

Ljósmyndin sem um ræðir er mynd sem hann tók af gamalli blaðaauglýsingu frá Eimskip og hún ætti að sjást hérna fyrir ofan færsluna. Herðubreið tók vissulega hluta af myndinni og notaði án þess að geta þess að Vilhjálmur hefði tekið hana. Vilhjálmur telur þetta vera brot á höfundalögum en ég er ósammála.

Ástæðan fyrir því að ég tel þetta ekki falla undir höfundalög er sú að myndin getur aldrei talist sjálfstætt verk. Hún er bara afrit. Vilhjálmur var ekki að reyna að skapa nýtt verk þegar hann tók mynd gamalli auglýsingu. Markmið hans var þvert á móti, eins og fræðimanni sæmir, að búa til eins nákvæmt eftirrit af blaðsíðunni og hann mögulega gat. Íslensk höfundalög skilgreina eintakagerð og ég sé ekki betur en að umrædd ljósmynd sé einmitt …

sérhver bein eða óbein, tímabundin eða varanleg gerð eintaks af verki, í heild eða af hluta þess, með hvaða aðferðum sem er og í hvaða formi sem er. Það telst m.a. eintakagerð ef verk er flutt yfir á miðil sem nota má til endurmiðlunar.

Eintök eru ekki og verða ekki sérstök verk sem njóta verndar höfundalaga. Ég held reyndar að Herðubreið hefði átt að, kurteisinnar vegna, að vísa á Vilhjálm þegar þeir birtu myndina en ég sé ekki að vefritið hafi brotið nein lög með þessu.

Það sem ég er að tala um er frumleikaskilyrðið svokallaða. Það eru mörg grá svæði í því en hérna held ég að málið sé svart og hvítt. Það er ekkert frumlegt við myndina og það var engri sköpun beitt við myndatökuna sjálfa. Vinnan sem Vilhjálmur lagði á sig var fræðimennska en ekki ljósmyndun. Það var afrek finna auglýsinguna og við getum borið virðingu fyrir þeirri vinnu þó við teljum verkið ekki eiga að njóta verndar höfundalaga.

Í athugasemdarþræðinum, sem þið lesið á eigin ábyrgð, talar Vilhjálmur um að Myndstef telji lagatúlkun hans gilda. Ef það er rétt þá er það afskaplega einföld bókstafstúlkun á lögum sem ég efast um að nokkur dómstóll myndi taka undir.

System76 og rétturinn til að gera við

Ég náði í nóvember að skemma hljóðtengið á fartölvunni minni þegar ég var að fara að taka upp þátt af podcastinu mínu. Heyrnartólin mín voru í sambandi og ég rykkti í eitthvað vitlaust þannig að ég náði að bæði að skemma inntakið í tölvunni og brjóta tengið á fínu heyrnartólunum mínum.

Ég opnaði strax tölvuna og fann út hvaða stykki ég þyrfti að panta. Þar sem ég var á fullu í spilasölu og lokafrágangi eftir framkvæmdi ákvað ég reyndar að fresta því fram yfir jól og síðan hummaði ég það fram af mér. Núna kom það loksins í hús og ég setti það strax. Ekkert mál, bara að losa skrúfurnar allar, einn borða og síðan festa borðann á nýja tengið og festa allar skrúfurnar aftur. Mesta vandamálið var að ég missti eina skrúfuna á gólfið og fann hana ekki fyrr en eftir mikla leit. Ég held að hver sem er hefði getað framkvæmt þessa viðgerð.

En málið er auðvitað að ég hef réttinn til að gera við tölvuna mína og framleiðandi tölvunnar er ekkert að gera það erfiðara fyrir mig. Ég bara pantaði stykkið af AliExpress. Ef ég væri með Apple tölvu þá væri þetta auðvitað vesen. Apple gæti í fyrsta lagi bara ákveðið að banna mér að gera sjálfur við hlutina og það væri örugglega dýrt að láta gera við eitthvað sem fellur undir ábyrgðina. Þá gæti Apple bara ákveðið að selja engum varahluti nema á okurprís og banna öðrum að framleiða parta fyrir sín tæki.

Ég ákvað að panta mína tölvu frá System76. Ég fann ekkert fyrirtæki á Íslandi sem seldi stýrikerfalausar tölvur (eða með Linux) og ég vildi ekki borga fyrir Windows af því að ég er hættur að nota Windows. Ég gat líka sérhannað tölvuna fyrir mínar þarfir, sumsé fyrir þarfir rekstursins míns. Það var ekkert mál að fá tölvuna senda til Íslands og verðið mjög sanngjarnt. Þetta virðist bara vera yndislegt fólk.

Það er rétt að taka fram að System76 framleiðir ekki allar tölvurnar sem þeir selja en þeir fínpússa þær fyrir Linux. Það varð umtalað þegar þeir fundu leið til að taka Intel Management Engine, sem er eiginlega laumustýrikerfi í örgjörvanum, úr sambandi fyrir kaupendur sína. Þetta var áður en öryggisgallar kerfisins (gúgglið Meltdown og Spector) komu fram í dagsljósið. System76 gerir sitt besta til að koma í veg fyrir að njósnað sé um tölvurnar sem þeir selja.

Ég er eiginlega viss um að ég kaupi næstu tölvu af þeim. Ef reksturinn minn hefur efni á því ætla ég að fá mér litla tölvu sem þolir mikla vinnslu, Meerkat. Það er í raun Intel NUC í grunninn en System76 er með mjög samkeppnishæft verð á þeim og allt fínpússað fyrir Linux. Þeir hafa sitt eigið stýrikerfi, Pop!OS, en ég féll ekki alveg fyrir því og nota enn Linux Mint.

Gagnleg og góð forrit í Linux

Ef þú ætlar að nota tölvuna þína í fleira en að vafra um veraldarvefinn þá er nauðsynlegt að þekkja forrit sem eru í boði á Linux. Það gæti verið að sum forrit nái ekki að leysa öll verk sem þú vinnur núna í einu forriti. En það getur alveg eins verið á hinn veginn.

Það eru til Windows útgáfur af mörgum þessara forrita þannig að það er hægt að prufa þau áður en skipt er alveg yfir í Linux.

Öll þessi forrit eru ókeypis en það er alltaf gaman að gefa forriturunum smá peninga ef maður getur og sérstaklega þegar maður er að nota svona forrit í rekstri líkt og ég geri. Halda áfram að lesa: Gagnleg og góð forrit í Linux

Linux og Windows saman – nokkrar lausnir

Það eru margir sem vilja prufa Linux en vilja ekki hætta með Windows af því að það eru einhver forrit þar sem virðast ómissandi. Fyrir marga þá er þetta svona öryggislína sem að lokum verður alveg óþörf og var kannski alltaf óþörf.

1. Ein tölva – tvö stýrikerfi

Með Linux er oftast auðvelt að setja tvö stýrikerfi á sömu tölvu. Þú bara velur þann valmöguleika í uppsetningunni. Þá býr Linux til pláss fyrir sig inni á harða drifinu og skilur eftir pláss fyrir Windows og það sem því fylgir. Linux getur þá lesið allar skrár sem eru á Windows-hlutanum en Windows getur ekki séð það sem er á Linux-partinum.

Þegar þú kveikir á tölvunni þá getur þú síðan valið um hvort þú opnar Linux eða Windows og þá er annar möguleikinn almennt sjálfgefinn ef þú breytir ekki valinu innan ákveðinna tímamarka.

2. WineHQ

Wine er Windows „hermir“ í Linux sem getur keyrt mörg Windows forrit. Þannig að ef þú vilt ekki missa einhver forrit þá geturðu séð hvort Wine ráði við að keyra þau. Það er ekki alltaf hægt en oft og Linux notendur eru duglegir að deila upplýsingum um hvaða forrit virka, og virka ekki, í Wine.

3. Virtual Box

Virtual Box er kannski fyrir lengra komna en það er skemmtilegt tól fyrir fiktara. Þetta er forrit sem getur búið til sýndarvélar með öðrum stýrikerfum. Þannig að ef þú ert með uppsetningardisk með Windows, hvort sem það er Windows 10 eða Windows 3.11, þá geturðu bara sett það upp í þessu forriti og þá geturðu notað það eins og um aðra tölvu sé að ræða.

Þú ræður hve mikið af vinnslukrafti tölvunnar þinnar fer til þessara sýndarvéla. Ég lenti reyndar einhvern tímann í þeirri fáránlegu stöðu að Windows virkaði betur sem sýndarvél í tölvu heldur en sem stýrikerfi á sömu tölvu.

Virtualbox er líka frábær lausn ef þú ert með gömul forrit sem ekki lengur ganga á nýjustu Windows útgáfunum. Ef þú átt gömlu Windows diskana, eða getur reddað þeim, þá geturðu sett það upp á sýndarvél og keyrt forritin eins og ekkert sé. Það sama á við um t.d. gömul Dos forrit.

Ég hef líka notað Virtualbox til að prufa aðrar Linux útgáfur. Topp-forrit sem fagmenn nota og fiktarar geta fiktað í.

Linux – fjöldi bragðtegunda

Það eru til margar útgáfur af Linux sem á ensku eru oft kallaðar bragðtegundir (það er til flókin skýring á hvað aðgreinir tegundir og bragðtegundir en ég nenni ekki slíku). Ég ætla ekki að tala um Linux útgáfur sem eru aðallega notaðar á bak við tjöldin heldur þær sem venjulegt fólk notar.

Þetta er hvorki gæða né vinsældarröð.

1. Ubuntu

Ubuntu er líklega útbreiddasta tegundin og kemur í nokkrum afbrigðum. Ubuntu var leiðandi í að gera Linux notendavænt. Kerfið hrapaði reyndar í vinsældum fyrir nokkrum árum vegna umdeildra breytinga (Unity) en núna er þetta vonandi á betri leið.

Ubuntu er, eins og flest af þeim sem ég er að fjalla um hérna, ekki byggt á hreinni hugsjón frjáls hugbúnaðar. Þú færð á mjög einfaldan hátt aðgang að allskonar tólum sem eru ekki „frjáls“ í grunninn en eru eiginlega nauðsynleg í daglegri notkun.

Útgáfur merktar „LTS“ eru með langtímastuðningi þannig að maður getur sett þær inn og treyst á að geta notað í mörg ár án þess að þurfa að setja inn nýja útgáfu.

2. Linux Mint

Linux Mint byggir að miklu leyti á Ubuntu. Það varð nokkuð vinsælt fyrir nokkrum árum. Skýringin er líklega sú að fólk sem þoldi ekki Unity ákvað að skipta og um leið þá passaði kerfið ágætlega fyrir þá sem höfðu vanist Windows XP og vildu ekki skipta í 7, 8 eða 10.

Linux Mint byggir á stöðugleika. Það er ekki mest spennandi. Það bara virkar. Ég hef notað það síðan frá því ég skipti endanlega yfir úr Windows. Augljóslega er Mint uppáhaldið mitt þó hver þurfi að velja fyrir sig.

Ég byrjaði í Mate útgáfunni og færði mig síðan í Cinnamon. LMDE er ekki jafn fínpússuð og er meira fyrir lengra komna.

3. Elementary OS

Elementary er ákaflega vinsælt í dag. Það mætti kalla það nútímalegt. Það minnir eiginlega frekar á Apple en Windows. Það fylgja ekki mörg forrit með í upphafi en það er auðvitað hægt að bjarga því fljótt og örugglega. Ég hef bara prufað Elementary í sýndarvél en þetta er kerfi sem harðkjarna Linux fólk er farið að setja á tölvur foreldra sinna til þess að þurfa ekki að vera ekki í endalausum reddingum.

4. MX Linux

Þetta er frekar nýleg Linux-útgáfa en er ákaflega létt og lipur. Ég væri miklu líklegri að færa mig í hana heldur en t.d. Elementary.

5. Lubuntu

Lubuntu er létt útgáfa af Ubuntu sem ég hef notað á gamlar og aflitlar tölvur. Það þarf ákaflega lítið til að keyra Lubuntu.

6. Ubuntu Studio

Þessi Ubuntuútgáfa er sérhönnuð með allskonar tól fyrir fyrir allskonar sköpun. Ég myndi vilja setja þetta kerfi inn í tölvur í öllum skólum. Þarna eru forrit til að klippa myndbönd, taka upp, myndvinnsla, teikning, búa til tónlist og allt annað. Þetta eru reyndar flest forrit sem maður getur sett inn hjá sér sjálfur, mörg sem ég nota sjálfur, en þarna eru þau öll samankomin í þægilegan pakka.

Linux fyrir alla

Ertu kominn með leið á endalausum nauðungaruppfærslum í Windows? Er tölvan þín orðin of gömul fyrir allt draslið sem Windows er að keyra? Ertu búinn að fá leið á niðurnjörvuðu valmöguleikum Apple? Linux er fyrir þig, og alla hina líka.

1. Er Linux ekki bara fyrir sérfræðinga?

Nei. Í dag þá eru margar útgáfur Linux í raun einfaldari fyrir venjulegt fólk heldur en allavega Windows. Fyrir rúmum áratug, þegar ég byrjaði að fikta í Linux, þá þurfti ennþá að fikta í allskonar stillingum. Í dag þarftu ekki að vita hvað „sudo“ þýðir nema að þig langi að fikta.

2. Er ekki flókið að setja upp nýtt stýrikerfi?

Í dag er uppsetning á Linux oftast alveg fáránlega einföld og fljótleg. Þar að auki er hægt að prufa margar Linux tegundir á einfaldan hátt. Stýrikerfið er sett á USB-lykil (t.d. með Windows forritinu Rufus) og þá er hægt að opna kerfið í tölvunni og sjá hvernig það lítur út áður en þú setur það upp. Það þarf þó að hafa í hug að stýrikerfið gæti verið hægvirkara ef það er keyrt af USB-lykli heldur en innbyggðum disk.

3. Er ekki erfitt að finna og setja upp forrit í Linux?

Nei. Flestar nútímaútgáfur af Linux eru með frekar notendavænar forritamiðstöðvar þar sem hægt er að setja inn forrit með einum smelli, svipað og í forritabúðum snjallsíma. Þú þarft líka ekkert að endurræsa.

Stundum þarf fólk að venjast því að nota fleira en eitt forrit í verkefni í Linux. Windowsforrit eiga það til að bólgna upp af allskonar fídusum en Linux forrit hafa oft það markmið að gera eitthvað eitt vel. Þannig myndirðu kannski nota GIMP, Krita og Inkscape í myndvinnslu frekar en bara Photoshop. Það gæti samt líka verið að þú hafir aldrei verið að nota nema svo lítinn part af Photoshop þannig að Krita eða Gimp myndu duga þér.

4. Það eru engir leikir fyrir Linux

Eitt orð: Steam.

5. Fáir nota Linux

Þú notar Linux oft á dag. Vefurinn keyrir meira og minna á Linux, þetta blogg keyrir á Linux og Facebook keyrir á Linux. Android símar keyra á Linux. Flest stór kerfi þurfa þann stöðugleika sem Linux bíður upp á og í dag þá er hægt að fá þennan stöðugleika á notendavænu formi fyrir einstaklinga.

Skrípanöfn og vítaverðir ósiðir

Ég rakst á grein frá árinu 1898 í Þjóðólfi og, í kjölfarið, á aðra í sama riti frá árinu 1892. Þar fjallar greinarhöfundur (líklega Hannes Þorsteinsson) um ýmis konar nafnaósiði á Íslandi. Ég tók saman nokkra punkta úr þessum tveimur greinum:

Óskandi væri samt, að Jónarnir fækkuðu heldur hér eptir, því að Jón Jónsson t. d. er sama sem ekkert nafn út af fyrir sig, svo að það er jafnvel nauðugur einn kostur að hnýta við það einhverju ættarnafni til leiðbeiningar, enda hafa margir Jónar Jónssynir gjört það,

[…]

Þó eru kvennmannaheitin sýnu lakari t. d. Abela, Abigael, Agata, Albína, Aníka, Anína, Arey, Atfríður, Baldvinía, Barbara, Bárðlína, Batanía, Bersabe, Bóel, Bóletta, Brigget, Daðína, Debóra, Diðrika, Dilja, Drysjana, Dýrunn, Egidína, Einara, Elína, Elínrós, Elísa(!), Elka, Elsabjörg, Emelína, Emerenzíana, Engilmaría, Erlina, Etilríður, Eulalía, Eyjólfína, Feldís, Fídes, Friðjóna, Friðlína, Frugit, Guðanna, Guðbil, Guðjóna, Guðjóný, Guðlína, Guðmunda, Guðrúnbjörg, Gúríe, Gytta o. s. frv.

Ég vil taka skýrt fram að það er höfundurinn sjálfur sem telur nafnið Elísu slíkt skrípi að hann þarf að setja upphrópunarmerki við það. Það eru mörg slæm nöfn í upptalningu hans en Elísa er ekki eitt þeirra.

Það þekkja víst margir söguna um karlinn, sem vildi láta skíra barnið sitt „Jesú Krist“. Og það eru svo ótalmörg dæmi upp á samskonar sérvizku í þessu efni. Móðir Natans Ketilssonar ætlaði að láta hann heita Satan, af því að „sá gamli“ hafði vitjað nafns hjá henni í draumi, að mælt var, en það er gömul trú, að hlýða beri slíkum vitrunum. Presti þótti samt Satansnafnið eigi sem viðkunnanlegast skírnarnafn, en til þess að brjóta þó eigi algerlega bág við gamlan átrúnað og styggja ekki myrkrahöfðingjann um skör fram, skírði hann drenginn Natan.

Ég man ekki eftir að hafa heyrt þessa sögu áður, þó það gæti vel verið, en hún verður að teljast ósennileg.

Í seinni greininni er höfundur enn að kvarta meir yfir nöfnum kvenna en í þetta sinn þá eru flest nöfnin sem hann nefnir bara mjög fín.

Einkum eru kvennmannaheitin yfirleitt miklu afskræmislegri, en karlmannaheitin. Einkennilegt er það, hversu allskonar samsetningar við »ást eru almennar, t. d. Ástmann, Ástmundur, Ástvaldur, Ástvin, Ástrós o. s. frv. Kvennmannaheitin: Snót, (í Dalasýslu), Fjóla (í Norðurmúlasýslu), Eygló (í Reykjavík), Hugljúf og Sumarrós (í Skagafirði) eru að vísu eigi ljót nöfn, en dálítið óviðkunnanleg eru þau. Sóley, Eyrarós, Baldursbrá, Hrafnaklukka, Ástljúf, Haustrós mundu t. d þykja skrítin eiginnöfn, en þau eru í fullu samræmi við hin fyrnefndu, og engu lakari. Svo óviðkunnanleg og tilgerðarleg, sem þessi nöfn eru, geta þau kallazt sómasamleg í samanburði við önnur verri.

Þarna náði hann sumsé bæði að tala illa um nafn móður minnar og konu.

Að lokum viljum vér skora á alla foreldra (og presta, að svo miklu leyti, sem þeir geta við ráðið), að varast öll útlend nafnskrípi, smekklausar og óliðlegar samsetningar nafna og fleirnefni, skíra börn ekki ættarnöfnum eða fóðurnöfnum manna og helzt aldrei nema einu smekklegu nafni, einkum forníslenzku eða öðru látlausu nafni. Það er enginn hörgull á þeim.

Nextcloud er yndislegt – ólíkt Office 365/Dropbox/Google Drive

Ég er búinn að vera að leita að góðri veflausn fyrir reksturinn. Ég hef verið með eitt og annað í Dropbox og ég hef verið með hitt og þetta í Google og Google Drive og svo hef ég verið að nota Trello í verkefnaskipulag. Ég vildi reyna að fá þetta allt undir sama hatt, helst í opna lausn og helst þannig að ég hafi fulla stjórn á þessu öllu og geti auðveldlega tekið afrit.

Ég setti upp sýndarvél og prufaði nokkrar lausnir. Það kom fljótt í ljós að Nextcloud væri best af þeim. Flest sem tilheyrir kerfinu er auðuppsett, það eru verkefnaskipulagslausnir, dagatöl, spjallkerfi og textaumsýsla. Þetta var flest auðvelt að tengja bæði við snjalltæki og tölvur. Það eru líka til lausnir fyrir Apple og Microsoft sem ættu að vera jafn einfaldar.

Ég þarf hins vegar líka á því að halda að hafa einhverskonar „Office“ pakka. Það var smá basl en ég náði fljótlega að koma Collabora í gang á skýinu mínu. Það er veflæga útgáfan af LibreOffice sem er kerfið sem ég nota á eigin tölvu. Það virkar alveg dásamlega (hvort sem það eru Microsoft skjöl eða Open Office). Ég bara skil ekki hvers vegna tölvudeildir eru að setja nota Google eða Microsoft lausnir þegar Nextcloud+Collabora er svona frábært.

Það sem mér líkar einna best við Nextcloud er hve auðveldur aðgangurinn er í eigin tölvu. Sumsé, ég þarf ekki að nota vafra til að vinna í skjölunum ef ég vil það ekki en ég geti síðan haldið áfram að vinna með skjalið í vafra næst þegar það hentar betur. Ég held að maður þurfi reyndar að nota vafraútgáfuna til að vera í samvinnuham (það er ekkert mál að deila aðgangi að skjölum til fólks sem er ekki skráð á skýið manns).

Þetta er líka allt svo opið og dásamlegt að það er ekkert mál að tengja aðrar lausnir inn í þetta. Ég bara elska þetta.

Matreiðsla, matarskólar og uppskriftir

Ég er að dunda mér við að setja uppskriftirnar mínar inn í forrit sem er auðvelt að taka afrit af og senda uppskriftir úr. Það er samt ekki vandalaust.

Fyrsta vandamálið er, eins og alltaf, ég er búinn að breyta uppskriftunum og man ekki alltaf alveg hvað ég gerði síðast sem heppnaðist voðalega vel.

Í öðru lagi þá er góður fídus í þessu þar sem maður getur skráð uppruna uppskrifta. Það er stundum einfalt af því að þær koma beint frá Dagbjörtu, Helgu frænku eða Gulu matreiðslubókinni hennar mömmu. En ég hef breytt mörgum uppskriftum. Sumum smá og sumum mikið. Á hvaða tímapunkti er uppskrift ennþá nægilega lík upprunanum til þess að uppskriftin sé í raun ný?

Í þriðja lagi er valmöguleiki á að skrá matargerðarskóla. Hvað er til dæmis íslensk matargerð? Það segir ýmislegt um mig hvernig ég flokka það. Síðan grunar mig að ég yrði sekur fyrir glæpi gegn ítölskum matargerðararfi ef ég myndi flokka lasagnað mitt sem ítalskt.

Við getum auðvitað tekið dæmi af mexíkanska¹ kjúklingaréttinum okkar. Ég held að við höfum upphaflega fengið uppskriftina frá Hafdísi og Mumma en þau frá Árnýju. Uppskriftin hefur auðvitað gjörbreyst. Þetta er t.d. oftast ekki kjúklingaréttur af því að við erum eiginlega hætt að nota kjúkling og farin að nota baunir í staðinn. Síðan er ég auðvitað skíthræddur við að mexíkanskir matargerðarmenn hreyfi mótmælum ef ég voga mér að flokka þetta sem mexíkanskt.

1

Ég hef aldrei tekið orðin Mexíkói, mexíkósk eða önnur álíka í sátt.