Óli Gneisti Sóleyjarson

Af portkonum, guðspjöllum og íslenskum Óskarsverðlaunahafa

Um daginn sá ég full af fólki tala um „sex workers“ á Twitter. Ég er ekkert rosalegur aðdáandi þess að nota þetta enska hugtak. Einfaldast væri að tala um kynlífsvinnu og kynlífsverkafólk. En það varð til þess að ég fór að pæla í eldri orðum um þetta fyrirbæri á íslensku.

Þegar ég var í áttunda eða níunda bekk sagði íslenskukennarinn okkur sögu af Halldóri Laxness. Ég myndi giska að hún væri flökkusaga en hún hefur allavega tvisvar komið fyrir á prenti. Gísli Jónsson endurtók hana í pistli um íslenskt mál árið 1999.

Frá því er að segja, að á ofanverðum dögum Halldórs Kiljans Laxness var portkona ekki tíðhaft orð. Í elli sinni dvaldist hann í sæmd og æru á Reykjalundi, og einn sunnudag vinnur honum beina ung kona, í pilsum varla niður á þykkvalær og í opinskárri blússu. Verður þá öldunginum að orði: „Fyrirgefið þér fröken, eruð þér portkona?“ Frammistöðustúlkan rýkur fram í eldhús, rétt eins og bitin væri af sel, og spyr matseljuna, lífsreynda og ráðsetta: „Hvað þýðir þetta orð portkona? Karlinn sem fékk Óskarinn, sagði þetta við mig.“ Ráðskonan skýrði orð Nóbelskáldsins vandlega fyrir hinni ófróðu stúlku.

Ég verð að játa að eftir á þykir mér þetta skrýtin saga til að segja unglingum. En mörgum þótti þetta sniðug athugasemd hjá Halldóri og skemmtilegt skot á unga fólkið sem skortir orðaforða og þekkingu. Í dag myndu margir frekar sjá þetta sem drusluskömmun.

Orðið portkona er áhugavert. Ég held að ég geti fullyrt að almennt skilur fólk orðið þannig að það sé vísun í að þessar konur stunduðu iðju sína í t.d. húsasundum. Ég held að ég hafi fyrst skilið það þannig. En þegar ég fór að hugsa málið þótti mér líklegra að umrætt port væri höfn. Ég sá fyrir mér íslenska sjómenn, á flutninga- eða fiskiskipum, koma við í höfn og hitta umræddar portkonur fyrir þar.

Ég hafði rétt og rangt fyrir mér. Portið er vissulega höfn. Það er hins vegar miklu eldra en ég bjóst við. Fyrsta dæmið sem við eigum um þetta orð á íslensku er úr Nýja Testamenti Odds Gottskálkssonar, fyrst prentað 1540, nánar tiltekið í Lúkasarguðspjalli. Þið kannist kannski við söguna.

En nú eð þessi þinn sonur kom, hver út hafði svælt sínu góssi meður portkonum, þá slátraðir þú honum alinkálf.

Eða, samkvæmt ritmálssafni Árnastofnunar.

… huer vt hafdi suælt sinu godzi medr port konum.

Orðaforði Odds var samt fjölbreyttari þannig að í Matteusarguðspjalli notaði hann annað orð.

Sannlega segi eg yður að tollheimtarar og pútur munu fyrri komast í Guðs ríki en þér.

Það kom mér á óvart að sjá orðið „púta“. Mér hafði ekki dottið í hug að það hefði verið notað í íslensku fyrr á öldum. Ég tengi orðið helst við spænsku þó ég hafi ekki lagst í neina orðsifjafræði beint.

Heiðna-Biblian frá árinu 1908 notar síðan orðið skækja í stað pútu.

… en er þessi sonur þinn, sem sóað hefir eigum þínum með skækjum, er kominn, þá slátraðir þú fyrir hann alikálfinum.

Biblía 21. aldar, umdeild vegna þýðinga sem löguðu til siðfræði hinnar helgu ritningar, hélt sig við orðið skækja.

En þegar hann kemur, þessi sonur þinn sem hefur sóað eigum þínum með skækjum, þá slátrar þú alikálfinum fyrir hann.

Ég verð reyndar að taka fram að það er ótrúlegt metnaðarleysi hjá Hinu íslenska biblíufélagi í framsetningu á texta á vefnum. Það ætti að vera auðvelt að hoppa á milli ólíkra þýðinga í stað þess að smella fram og til baka.

Það sem mér þótti einna áhugaverðast við portkonuna er að það orð þekkist í eldri Biblíuþýðingu. Guðspjöllin frá Lindisfarne eru áhugaverð heimild. Í grunninn er textinn á Latínu en um árið 970 kemur til fræðimaður að nafni Aldred og krassar (eða lét aðra krassa) í handritið. Ef ég tæki mig til og glósaði inn á forn handrit í dag þá yrði ég ekki vinsæll. En Aldred er hálfgerð hetja fyrir sitt uppátæki. Hann var nefnilega að skrifa þýðingar á fornensku.

Í umræddum kafla úr Lúkasi segir hann að glataði sonurinn hafi verið eyða peningum sínum í portcuoene. Þar sem það var engin stöðluð stafsetning á fornenska þá er orðið t.d. líka skrifað port-cwén. Ég held að þetta sé nokkuð skýrt. Kona eða kvenmaður. Ég vildi að ég gæti sýnt ykkar mynd af umræddri orðnotkun úr þessu fræga Lindisfarne-handriti en, talandi um metnaðarleysi, þá virðist það ekki til á stafrænu formi nema einstakar síður. Það er þó hægt að sjá hvernig setningin er umrituð í prentuðum útgáfum.

Ég efast um að Oddur Gottskálksson hafi haft aðgengi að fornenskum þýðingum guðspjallanna. Þannig að við getum ímyndað okkur að portkona hafi verið nokkuð vel þekkt orð. Við höfum þarna rúm fimmhundruð ár á milli. Mér sýnist að í þessu tilfelli sé samt nokkur sátt meðal fræðimanna um að íslenska orðið hafi komið úr enskunni frekar en enska orðið úr norrænu.

Þannig að, ef ég leyfa mér að giska óhóflega í eyðurnar, getum við ímyndað okkur að það hafi verið íslenskir sjómenn sem fluttu orðið með sér eftir að hafa hitt fyrir portkonur. En það gerðist bara miklu fyrr en ég hugsaði mér. Við getum jafnvel séð fyrir okkur víkinga sem hittu fyrir portkonur og víkkuðu um leið orðaforða sinn.

Reyndar liggja leiðir Norrænna manna við Lindisfarne guðspjöllin ekki bara saman í orðaforða. Bókin sjálf er ríkulega myndskreytt en kápan sjálf var bókstaflega verðmæt enda skreytt með gimsteinum. Það er talið líklegt að víkingar hafi stolið þeim fjársjóði líkt og gerðist með Bókina frá Kells. Það er líka rétt að minnast á að árásin á Lindisfarne árið 793 er almennt sögð marka upphaf víkingaaldar.

Filippus og kónganöfn

Vegna fréttaflutnings af andláti og útför Filippusar drottningarmanns þá hefur mikið verið rætt um nafnið hans. Það eru margir sem kvarta yfir því að það sé verið að þýða það á íslensku og segja að það eina rétt sé að kalla hann Philip.

Nú verð ég að taka fram að mér er alveg sama hvort fólk segir Philip eða Filippus. Mér finnst það hins vegar kjánalegt að halda því fram að það eigi að skrifa og segja Philip.

Mig grunar að hér sé fólk ranglega að tengja íslenskar útgáfur af kónganöfnum við ósanngjörn íslensk nafnalög sem neyddu innflytjendur til að taka upp íslensk nöfn eða grínþýðingar á nöfnum erlendra poppstjarna sem voru gjarnan notaðar í æsku minni. Þetta er ekki einhver séríslenskur siður heldur eitthvað sem hefur fylgt kóngafólki í gegnum aldirnar.

Í dag tengjum við kóngafólk oft við þjóðir og, um leið, tungumál. En í sögu Evrópu þá hefur það alls ekki verið reglan. Kóngar og drottningar ríktu yfir mörgum þjóðum. Einn af fylgifiskum þess var að kóngafólkið notaði mismunandi útgáfur af nöfnum sínum. Þetta voru allra þjóða kvikyndi.

Það er ágætt að hafa í huga er að kóngafólkið flakkaði um, allavega dæturnar. Þegar Maria Antonia fór til Frakklands var hún kölluð Marie Antoinette. Þetta var franska útgáfan af nafninu hennar.

Viðhorfið var sumsé að nöfn hefðu hliðstæður í mismunandi tungumálum. Þannig var ekki hugsað um þetta sem þýðingar heldur útgáfur af sama nafninu. Nöfnin voru líka oftast til í latínu og, sérstaklega innan kaþólskra ríkja, þá var hægt að líta á sem latínunafnið sem formlegu útgáfuna. Þó breska útgáfan af kónganafninu hafi verið James þá kölluðu fylgismenn kóngsins sig Jakobíta. Frá þeim sjónarhólki er auðvelt að skilja hvers vegna það er eðlilegt að kalla þessa kónga Jakob á íslensku.

Síðan má bæta því við að kónganöfnin eru ekki nærri því alltaf persónulegu nöfn þeirra. Fólki finnst kannski asnalegt að kalla kónginn Játvarð áttunda en vinir og vandamenn kölluðu hann alltaf David. Þannig eru kónganöfnin jafnvel líkari titli heldur en eiginnafni.

Filippus drottningarmaður var grískur, danskur, breskur, þýskur og örugglega margt fleira. Hann var upprunalega grískur prins og fékk nafnið Φίλιππος eða Fílippos. Þar sem hann var tengdur fullt af kóngafjölskyldum þá hefur hann alist upp við að vita að nafnið hans væri til í ótal útgáfum. Við sjáum líka hér að íslenska útgáfan af nafninu er mun nær því upprunalega heldur en sú breska.

Mér finnst alltaf undarlegt að líta á stafsetningu nafns sem óumbreytanlega. Þegar Jóhanna Guðrún reyndi fyrir sér á erlendum vettvangi kallaði hún sig Yohanna. Fólk bókstaflega missti sig í kommentakerfunum og sagði að hún væri að breyta nafninu sínu. En hún var bókstaflega að verja nafnið sitt með því að aðlaga stafsetninguna. Fyrir henni var það greinilega mikilvægara að reyna að hafa frumburðinn réttan. Heitir fólk frekar nöfnum eins og þau eru skrifuð eða eftir því hvernig þau eru sögð? Ég held að fólk ætti að fá að ráða því sjálft.

Þegar íslenska ríkið neyddi innflytjendur til að taka upp íslensk nöfn þá var það oft vanvirðing. Reyndar má ekki gleyma innflytjendum sem gátu tekið upp íslensk nöfn sem voru hliðstæð upprunalega nafninu og voru bara glaðir. En auðvitað voru margir mjög ósáttir.

Þannig að mig grunar að margir telji það einhvers konar vanvirðingu við Filippus að nota íslenska útgáfu af nafninu hans. Ég efast stórlega um að hann hafi hugsað þannig. Það er miklu líklegra að kóngafólk telji ákveðna virðingu fólgna í því að fólk noti hliðstæð nöfn milli tungumála. Það er bara hluti af pakkanum.

Þannig að þó mér sé sama hvaða útgáfu þið notið af nafninu hans þó ættuð þið ekki að láta ykkur detta í hug að breska útgáfan sé sú eina rétta eða að það sé einhver sérstök virðing fólgin í að nota hana.

Óreglulegir Sherlock Holmes þættir

Þegar ég var svona 10-11 ára þá keypti ég Sherlock Holmes bækur á bókamarkaði. Las þær allar. Elskaði þær. Líklega hafði ég þá þegar horft á bæði Sherlock Holmes þættina með Jeremy Brett og kvikmyndina Young Sherlock Holmes. Þá var ég líklega búinn að sjá The Private Life of Sherlock Holmes þar sem Loch Ness skrýmslið kom við sögu.

Ég hef líka verið hrifinn af uppstokkun á Sherlock Holmes. Dæmi um slíkt er Without A Clue þar sem kemur í ljós að Watson er í raun sá klári. Síðan fannst mér Elementary frábær nútímavæðing á persónunum. Ég féll hins vegar aldrei fyrir Sherlock.

En af öllum þessum uppstokkunum á persónunni þá stendur smásagan A Study in Emerald eftir Neil Gaiman uppúr. Þar er blandað saman Sherlock Holmes og H.P. Lovecraft. Frábært alveg. Í sama dúr er skáldsagan The Angel of the Crows eftir Katherine Addison (Sarah Monette). Þar er einkaspæjarinn settur í fantasíuhrylling og útkoman æðisleg.

Þannig að þegar ég sá þættina The Irregulars á Netflix þá varð ég mjög spenntur. Titilinn gaf til kynna að hér væri verið að fjalla um götukrakkana sem Holmes notaði oft til að njósna fyrir sig. Um leið var ljóst að yfirnáttúru og hryllingur blandaðist inn í það.

En þættirnir eru bara „meh“. Ég hef séð þetta gert svo mikið betur. Það eru fullt af góðum hugmyndum en lausnirnar eru oftar ekki einfeldningslegar. Það að blanda fjölskyldu Viktoríu drottningar inn í söguna er ein af þessum góðu hugmyndum sem hefði mátt vinna betur úr.

Það sem stóð uppúr var hins vegar aðalleikkonan Thaddea Graham. Ég kannaðist við hana úr annarri „lala“ Netflix seríu The Letter for the King. Það er engin tilviljun að allir dómar sem ég hef lesið um The Irregulars segja það sama, hún er það besta við þættina. Ef Thaddea Graham fær betri efnavið þá verður hún stjarna.

Í þessum þáttum er farin sama leið og t.d. í Bridgerton (sem ég hef reyndar ekki séð). Leikarnir eru af ýmsum uppruna en það er aldrei talað um húðlit. Ég skil alveg kostinn við þessa nálgun. Hingað til þá hefur verið nær alveg lokað á aðra en hvíta leikara í svona sögulegu efni sem er staðsett í Bretlandi. Svona fá þeir tækifæri. En það er samt næstum því eins og það séu allir að leika hvítar persónur.

Þegar þættirnir byrjuðu og ég sá að Thaddea Graham, sem er mjög greinilega af kínverskum uppruna, ætti systur í þáttunum sem leit út fyrir að vera mjög „bresk“ þá fór ég að vona að hér yrði kafað ofan í reynsluheim slíkrar fjölskyldu á Viktoríutímabilinu. En það var augljósleg ekki gert.

Vandinn við sögulegt efni er svo oft að það hunsar þann fjölbreytileika sem var til staðar. Við höfum séð endalausar birtingarmyndir London þessa tíma þar sem allir eru hvítir. En það var ekki þannig. Meira að segja Arthur Conan-Doyle notaði persónur af öðrum uppruna í sögum sínum en því miður var hann frekar rasískur í því hvernig hann sýndi þær.

Þegar svartur maður fékk aðalhlutverkið í Les Mis á Broadway þá var fullt af reiðu fólki sem hafði engan skilning á því að það var svart fólk í Frakklandi á þeim tíma sem sagan gerðist. Frægastir þeirra eru auðvitað hershöfðinginn Dumas og rithöfundarnir sonur hans og sonarsonur.

Þannig að mér finnst svona „litblint“ leikaraval ekki svara þeirri þörf að segja sögur sem hafa ekki verið sagðar.

Klám í hlaðvarpi

Ég var að hlusta á hlaðvarp sem heitir Once upon a time … in the Valley. Ég gat ekki hætt að hlusta. Yfirleitt er það gott. Ég gefst yfirleitt strax upp á lélegu efni. En ekki núna. Þetta var svo slæmt að ég gat ekki annað en hlustað í gegn.

Þættirnir fjalla um Traci Lords. Ef þið þekkið ekki söguna þá er hún í grunnatriðum þau að þessi unglingsstúlka, 15 ára, náði sér í skilríki til að þykjast vera fullorðin. Hún sat fyrir hjá fullt af blöðum, m.a. Penthouse, og endaði síðan í klámi. Þegar hún var 15-18 ára. Ég man náttúrulega fyrst eftir henni í kvikmyndinni Cry Baby.

Ég hef undanfarið verið að hlusta á þætti sem heita You’re Wrong About sem fjalla oft um konur sem lentu í fjölmiðlasirkúsi. Það er uppfullt af einlægu spjalli og innsæi. Ólíkt Once upon a time … in the Valley.

Það er bara allt að þessi hlaðvarpi. Það er kannski ágætt að líkja þessu við klámmynd. Það er léleg tónlist, léleg framleiðsla og ósannfærandi leikarar. Með leikarar á ég við stjórnendur þáttarins. Þættirnir eru fullir af litlum leikþáttum þar sem stjórnendurnir þykjast vera að spjalla en eru að fara eftir handriti. Frammistaðan er trénuð.

En auðvitað er verst hvernig er farið með Traci Lords. Það er nær algjör skortur á samkennd með henni. Viðhorfið hjá þáttastjórnendum, og mörgum viðmælendum, virðist vera að það sé kannski ólöglegt að framleiða klám með unglingsstúlku en það hafi ekki verið beint ósiðlegt af því að hún virtist njóta þess. Viðmælendur úr klámheiminum er flestir á þeirri línu að Traci hafi verið vergjörn. Það er ótrúlega ógeðfellt þegar þetta fólk er að lýsa kynlífi með henni.

Fólkið úr klámheiminum er upp til hópa tilbúið að úthrópa Traci sem lygara en þáttastjórnendur eru ekki nógu duglegir að benda á að sögurnar frá klámheiminum eru ósannfærandi og í hrópandi mótsögn við hver aðra.

Í stað þess að skilja að unglingar hafi ekki þroska til að vera í þessum heimi þá er Traci máluð sem einhvers konar snillingur sem hafi leikið á alla. Verst er kannski þegar fólk úr klámheiminum lætur eins og að hún skuldi þeim afsökunarbeiðni fyrir að hafa farið svona illa með þau.

Þáttastjórendur eru mjög uppteknir af því að finna dæmi um að Traci sé ekki sjálfri sér samkvæm. Það er í fyrsta lagi enginn skilningur á því að skilningur hennar á því sem átti sér stað hafi breyst með tímanum. En síðan er bara sú einfalda staðreynd að þarna er manneskja að takast á við erfitt tímabil í lífi sínu og geti ekki alltaf verið heiðarleg, bæði til að verja sig og aðra.

Síðan er það þessi ömurlega taktík þáttastjórnenda að vera sífellt og endalaust að segja „eigum við að benda hlustendum á að þetta er ekki alveg satt?“ – „nei, við skulum bara leyfa hlustendum að dæma sjálfir“. Þegar fólki segir svona þá er það að gera það sem það segist ekki vera að gera. Það er svo mikill tvískinnungur í þessu.

Þetta er líka dæmigert hlaðvarp sem teygir lopann endalaust. Ótrúlegar endurtekningar. Það þarf ekki alltaf að gera 13 þætti. Það má hætta þegar meginatriðunum hefur verið komið til skila.

Ég skil ekki hvernig þetta hlaðvarp var framleitt árið 2020. Þetta er hræðileg drusluskömmun í garð unglingsstúlku. Þetta er svo mikið drasl að ég gat ekki annað en skrifað aðeins um það.

Twitter, Trump og tjáningarfrelsi

Í sjálfu sér hef ég ekki miklar áhyggjur af því að Twitter (ásamt fleirum) sparkaði Donald Trump. Það var engin árás á tjáningarfrelsið. Maðurinn er með ótrúlega öfluga maskínu á bak við sig sem getur komið boðskap hans á framfæri.

En Trump virðist ekki kunna að koma sér öðruvísi á framfæri. Það er áhugavert. Hann lærði á Twitter. Hann náði að auglýsa sig þar. En hann hafði fjögur ár til að finna sér betri sápukassa til að standa á en gerði það ekki. Mig grunar að hann hafi tengt töluvert af persónulegri vellíðan sinni við lækin sem hann fékk þar.

Það sem við höfum séð gerast síðasta áratug eða svo er að samfélagsmiðlarnir hafa náð að koma sér í þá stöðu að vera gátt margra að vefnum. Fólk sem fór fyrst að stunda netið á þessum árum þekkir varla annað en að nálgast efni á þennan hátt. Það hafa margir varað við þessari þróun.

Frá banni Trump hefur umræðan mikið verið um tjáningarfrelsi og ritskoðun. Því hefur verið haldið fram að einkafyrirtæki svo sem Twitter og Facebook geti ekki stundað ritskoðun enda sé ekki um ríkisvald að ræða. Ég held að það sé í raun rétt en að málið sé samt ekki svo einfalt. Þessi fyrirtæki hafa komist í þá stöðu að stjórna aðgangi að samfélagslegri umræðu.

Þegar ég segi að ég hafi ekki áhyggjur af banni Trump þá er það vegna þess að samfélagsmiðlar hafa alltaf verið að sparka fólki út. En það hefur almennt verið valdalítið fólk sem missir nær alveg sína rödd þegar það missir aðgang sinn af samfélagsmiðlum.

En hvaða kröfur getum við gert til samfélagsmiðla þegar þeir eru í raun miðstöð tjáningar? Mér finnst mikilvægast að reglur séu skýrar og gildi jafnt fyrir alla. Donald Trump hafði margoft brotið reglur Twitter og Facebook. Hann var ekki bannaður vegna þess að fyrirtækin voru að græða á honum. Reglurnar gengu ekki jafnt yfir alla.

Það segir annars sitt hvenær Twitter og Facebook fóru að taka á Trump. Þá á ég ekki bara við árásina á þinghúsið í Washington DC. Ég á við að það gerðist á þeim tímapunkti að ljóst var að hann hefði tapað. Þegar við vissum að Demókratar væru að taka við völdum.

Það er auðvelt að giska á útreikning fyrirtækjanna. Trump varð minna virði. Margir Demókratar hafa líka talað um að setja harðara lög um samfélagsmiðla. Þannig má vissulega sjá bann Trump sem tilraun til að friðþægja nýja valdhafa. Það er ekki falleg tilhugsun.

Á sama tíma og Trump var bannaður var gerð atlaga að samfélagsmiðlinum Parler. Ég syrgi ekki Parler. Þar fengu nýnasistar að vaða uppi með hótunum um ofbeldi. En það að Google, Apple og Amazon gátu í samvinnu drepið samskiptamiðil er vægast sagt áhugavert. Það eru allar líkur á að skilmálar fyrirtækjanna hafi verið með þeim hætti að þetta hafi allt verið samkvæmt reglum sem Parler hafi gengist undir. Mig grunar samt að Parler hafi fyrir löngu brotið umrædda skilmála. Þarna er það sama, reglurnar eru endilega skýrar og ganga ekki jafnt yfir alla.

Ég held að við hefðum getað komist hjá þeirri stöðu sem við erum í dag þar sem örfá stórfyrirtæki hafa gríðarleg völd yfir samskiptum og tjáningu. Við eigum tólin, það eru samkeppnislög sem voru bókstaflega sett til að koma í veg fyrir einokunina sem við sjáum í dag. En síðustu 40-50 ár hefur frjálshyggjan gert atlögu að þessum lögum.

Í dag er túlkun á einokun og samkeppnishömlunum mjög þröng. Það er einblínt á verð til neytandans. Auðvitað er hagur almennings ekki einskorðaður við slíkt. Amazon, Apple, Google, Facebook og Twitter hafa öll hamlað valfrelsi og nýsköpun. Þessi fyrirtæki hafa öll keypt eða kæft ótal samkeppnisaðila með markaðsráðandi stöðu sinni.

Í þessu ljósi er óneitanlega fyndið að sjá frjálshyggjufólk kvarta yfir banninu á Trump. Hugmyndafræðilega gjaldþrota í kjölfar bankahrunsins náði það að sjá loddarann sem lausnara sinn og snerist gegn eigin arfleifð.

Til framtíðar vona ég að andstæðingar Trump falli ekki fyrir því að þessi stórfyrirtæki séu núna allt í einu samfélagslega ábyrg. Þau eru það ekki. Þau mega ekki hafa þessi völd. Ég vona að það sé hægt að vinda ofan af þeim. Alls ekki með því að ríkisvæða þessar „veitur“. Það er voðaleg hugmynd. Netið sjálft er eins og vatnið í krananum en einstaka netfyrirtæki eru það ekki. Ætti allavega ekki að vera það.

Það væri betri hugmynd að kljúfa Facebook og Twitter í minni einingar og neyða fyrirtækin til að opna á tengingar við aðra samfélagsmiðla. Fyrirtækin mættu þá auðvitað hafa skýrar reglur, sem gilda jafnt fyrir alla, sem myndu koma í veg fyrir tengingar við fyrirbæri á við Parler.

Ekki það að ég hafi endalausar lausnir. En þetta eru nokkrar hugmyndir sem ég tel rétt að hafa í huga til framtíðar.

Stjörnustríðsjól

Árið 1978 var Star Wars Holiday Special frumsýnd. Þetta var ári eftir að fyrsta myndin var frumsýnd. Þessi jólamynd hlaut ekki góða dóma.

Þannig að þetta varð hálfgoðssagnakennt. Aldrei gefið út aftur. En fólk hafði tekið þetta upp á myndbandsspólum og þær voru afritaðar í áratugi. Síðan lak þetta á netið.

Ég veit ekki hvenær ég fann afrit af þessu. Gæðin voru vægast sagt slök. Lélegt afrit af lélegri upptöku í lágum gæðastöðlum. DivX fyrir þá sem þekkja slíkt.

Ég ætlaði að horfa og hlæja. Myndin gerist að mestu á heimaplánetu Chewbacca þar sem verið að er að fagna „Lífsdeginum“ sem eru þeirra jól. Fyrsta atriðið er bara Vákafjölskylda að spjalla saman á sínu tungumáli, án texta. Það er mjög langt atriði. Ég gafst bara upp.

Í desember fann Gunnsteinn þetta á sjónvarpstölvunni okkar og stakk upp á að horfa á. Ég var ekki í stuði þá.

Í dag ákváðum við strákarnir að horfa saman á Lego Star Wars Holiday Special. Það var gaman. En það leiddi af sér hugmyndina að horfa á upprunalegu myndina. Allavega að sjá hvað við myndum endast lengi.

Það að horfa á þetta með strákunum gerði þetta bærilegt, jafnvel skemmtilegt. Gerðum endalaust grín að þessu öllu.

Það er margt asnalegt í myndinni. Skrýtnast fannst mér eiginlega að atriði þar sem keisaraveldið neyðir þegna sína að horfa á óklippta útsendingu frá barnum í Mos Eisley. Þessum þar sem óþokkar heimsins safnast saman. Barþjónninn er Bea Arthur sem mín kynslóð man helst eftir úr Klassapíum. Hún skiptist á gríni við viðskipavinina og syngur lag með hljómsveitinni frægu. Þetta er fólkið á heimaplánetu Vákanna neytt til að horfa á.

Það er eitt atriði sem hefur fengið jákvæða dóma. Það er teiknimynd sem kynnti fyrst persónuna Boba Fett. Hún var þolanleg miðað við restina. En samhengið í þessari mynd var mjög undarlegt. Sonur Chewbaccea, Lumpy, var að horfa á teiknimynd þar sem pabbi hans var í aðalhlutverki með Hans Óla og vélmennunum. Hver gerði þetta teiknimynd í heiminum þeirra?

Það var margt fleira í myndinni. Mörg mjög óþörf tónlistaratriði. Við spóluðum yfir atriðið sem Jefferson Starship spilar sem heilmynd. Í samhenginu myndarinnar þá eru einhver keisaraliðsforingi að horfa á tónlistarmyndbandið.

Í lok myndarinnar syngur Lilja prinsessa Lífsdagslag. Það er voðalegt. Viðeigandi endir á mjög slæmri mynd.

Þegar myndin var búin nefndi ég að það væri örugglega hægt að finna hana í hærri gæðum til að horfa á á næsta ári. Drengirnir voru ekki spenntir fyrir þeirri hugmynd.

Að selja ókeypis bækur

Þegar verkefni í þágu almennings taka að sér að koma efni á rafrænt form þá gerist það gjarnan að aðrir taka efnið og fara að rukka fyrir það. Stundum er einhverju bætt við en ekki alltaf.

Fyrir nokkru síðan rakst ég á að Forlagið selur rafbókaútgáfu af Hómerskviðum. Mig grunaði strax að hér væri á ferðinni textinn sem Rafbókavefurinn gaf út á sínum tíma. Ég nennti samt ekki að rannsaka það.

En núna áðan rakst á þessa bók hjá Google Books. Af þeim síðum sem sjást þar er ljóst að þetta er einfaldlega textinn frá okkur. Það eina sem við hefur verið bætt er ný kápumynd og höfundaréttaupplýsingar sem eru í meira lagi skrýtnar.

Sú hugmynd að Saga Egmont eigi höfundarétt að þessum texta er brandari. Útgáfan á væntanlega rétt á kápumyndinni og engu öðru. Ég játa að mér finnst töluvert fyndið að gefa Hómer höfundarétt. Fyrir utan þá staðreynd að hann var líklega ekki til þá var höfundaréttur alveg örugglega ekki til á þeim tíma sem hann á að hafa verið uppi.

En hvernig get ég verið viss um að þetta sé textinn sem Rafbókavefurinn setti á netið? Aðallega af því að þessi texti sést í sýnishorninu á Google Books.

Rafbókavefurinn tiltekur vissulega að öllum er frjálst að nota þá texta okkar sem eru merktir sem opið efni. Þannig að við bönnum engum að nota þetta. En það er auðvitað ákaflega vafasamt siðferðislega að selja efni sem þú hefur nær ekkert lagt til. Sömuleiðis finnst mér að það ætti að vera ólöglegt að gefa til kynna höfundarétt þar sem hann er ekki til staðar. Þá finnst mér hálfömurlegt að fella burt klausur um framlag Kristins Ármannssonar og Jóns Gíslasonar til útgáfunnar.

Ég er mjög hissa á að Forlagið sé að selja þessa útgáfu. Það væri gaman að sjá hvort þessi klausu um Rafbókavefinn sé líka í þessari útgáfu sem er verið að selja hjá þeim.

Annars þá er Rafbókavefurinn ennþá niðurgreiddur af mér. Það hafa bæst við smá styrkir á Karolina Fund en ekki einu sinni nóg til að borga hýsinguna. Ef fólk gæti gefið eitthvað þá myndi það hjálpa okkur – jafnvel í að koma þessu verkefni aftur á fullt skrið.

Enginn Sókrates á Twitter

Ég er búinn að vera mikið á Twitter síðastliðið ár. Allavega meira en fyrri ár. Ég hafði lengi grínast með það að ég notaði Twitter aðallega til að reyna að fá fræga fólkið til að taka eftir mér. Ég játa alveg að það er smá sannleikur í því. Mér fannst skemmtilegt þegar Neil Gaiman „endurtísti“ mig nýlega.

En mig langar stundum að ræða einhver mál á Twitter og þá fer allt til fjandans. Sjálft formið er auðvitað hræðilegt. Maður getur ekki komið almennilegum hugsunum til skila í örfáum orðum. Þannig að ég lendi ítrekað í því að fólk svarar mér með því að benda á eitthvað sem ég hefði tekið fram ef ég hefði fleiri stafabil.

Það er auðvitað til ákveðin lausn sem er Twitterþráður. Mörg tíst í röð sem mynda eina heild. En ég nenni slíku almennt ekki. Ég myndi frekar blogga en að skrifa mörg tíst.

Stundum dreymir mig um að verða hálfgerður Sókrates á Twitter. Ég er reyndar svolítið að ýkja eigin sjálfsálit hérna. En ég hugsa oft um hvernig samræður í verkum Platóns virka. Það eru leiddir fram punktar með spurningum og svörum sem eru ekki augljósir í fyrstu.

En ef Sókrates hefði verið á Twitter þá hefði hann aldrei komist að kjarna málsins. Eða hann hefði kannski komist að kjarna málsins í djúpum samskiptum við einn tístara. Á sama tíma væri hann að fá endalausar athugasemdir við fyrri tíst frá fólki sem hefur ekki reynt að lesa umræðuna í heild sinni. Hann væri löngu búinn að útskýra og útfæra betur punktana sína. Samt væri alltaf eitthvað fólk að hamra á einstökum punktum sem virka vel í stóra samhengi þess sem hann var að segja.

Hér er vandamálið ekki bara leti fólks. Á Facebook getur fólk skoðað umræður í heild sinni á einfaldan hátt. En það nennir því bara ekki því það telur sínar hugsanir of merkilegar til að setja sig inn í samræðurnar. Twitter er hins vegar þannig að það er voðalega erfitt að sjá allt í samhengi. Maður sér svör í allskonar röð og maður veit varla hver er að svara hverjum nema að maður smelli aftur og aftur og þá missir maður alltaf stærra samhengið.

Þannig að ef málsvörn Sókratesar hefði farið fram á Twitter þá hefði hann líklega verið enn fljótari að drepa sig.

Andstæðan við Sókrates er Handan góðs og ills eftir Nietszsche. Þar skellir Nietzsche fram mörgum kjarnyrtum punktum. Margir þeirra eru bókstaflega á lengd við tíst. Nietzsche hefði getað komið sínum á framfæri á Twitter.

Þannig að ég hugsa stundum að ég þyrfti að vera meira eins og Nietzsche ef ég ætla að tjá mig á Twitter. En mér tekst það voðalega sjaldan. Ég er líka töluvert hrifnari af samræðuforminu þannig að ég reyni það enn þrátt fyrir slæma reynslu mína af því.

Síðustu viku hef ég nokkrum sinnum séð hve ólukkulegt þetta samræðuform er. Fyndnasta dæmið er að einhver kallaði mig frjálshyggjumann. Ég var svolítið hissa en giskaði síðan að sá hefði mislesið upplýsingaklausuna um mig á Twitter. Þar titla ég mig „librarian“. Þetta var mislesið sem „libertarian“.

Sá sem kallaði mig frjálshyggjumann bakkaði strax í næsta tísti. En það sem gerðist var að fólk hélt áfram að gefa „læk“ á frjálshyggjukommentið. Það taldi að þarna hefði ég svoleiðis verið afhjúpaður.

Þetta sé ég ítrekað á Twitter. Twitter sýnir ekki samhengið í heild þannig að fólk heldur áfram að styðja staðhæfingar sem hafa verið dregnar til baka. Fólk hefur náð sátt um ákveðinn punkt en meirihlutinn sér það aldrei.

Þannig að mér finnst Twitter að mörgu leyti verri vettvangur en Facebook sem er alveg ótrúlegur árangur af því að ég hata Facebook svo innilega.

Kaldbruggað kaffi

Ég hef aldrei verið hrifinn af kaffi. Það er ekki skrýtið þar sem ég er almennt ekki hrifinn af heitum drykkjum. Ekki einu sinni kakói. En ég mér finnst kaffibragð gott. Nammi, krem og ís með kaffibragði er allt gott. Mér finnst lyktin líka góð. Ég man sumarið sem ég vann hjá Gatnagerðinni á Akureyri og fannst yndislegt að sitja úti þegar Kaffibrennslan var á á fullu.

Ég hef einstaka sinnum prufað kalda kaffidrykki, m.a. kaldbruggað. Það hefur stundum verið gott. En ekki allt.

Um daginn las ég bók eftir Cory Doctorow. Í henni lýsir aðalpersónan því hvernig hann bruggar kalt kaffi og útskýrir hver er munurinn á að brugga með köldu vatni. Kaffið verður ljúfara, sætara. Beisku bragðefnin losna ekki. Þetta er víst japanskt að uppruna.

Þó við Eygló drekkum ekki kaffi þá eigum við bæði pressukönnu og Dolce Gusta vél. Ég ákvað að finna mér kaldbruggunarhylki í vélina og prufa. Fullt af ísmolum. Örlítið beiskt samt þannig að ég setti sykur í. Vandinn er samt að sykurinn leysist ekki upp í köldu.

Eftir nokkra daga af þessu ákvað ég að ég gæti ekki haldið áfram að nota hylki. Ef þetta væri eitthvað sem ég fengi mér einstaka sinnum þá væri það í lagi. En ekki á hverjum degi eða oft á dag.

Ég las mér til um bruggið og leyst best á að brugga með pressukönnunni. Verst var að uppskriftirnar voru meira og minna bandarískar. Sumsé, ekki metrakerfi. Það hefði verið í lagi almennt var verið að blanda saman einingum þannig að maður þurfti að umreikna únsur og bolla í stað þess að fá einföld hlutföll.

Allar uppskriftarnir hvetja til þess að nota grófmalað kaffi. Ég nota bara French Roast sem ætlað er fyrir pressukönnur.

Ég endaði á þessu af því að það passaði ágætlega í könnuna.

1 dl kaffi (reyndar oft rúmlega full skeið)
7 dl vatn

Kaffið fer fyrst í könnuna. Þegar vatnið er komið hræri ég rólega þar til kaffið er að mestu orðið blautt. Ég smelli þessu síðan inn í skáp og leyfi því að standa í um 12 klukkutíma.

Að þessum tíma loknum þrýsti ég síunni varlega niður. Næst helli í kaffinu í annað ílát, losa korginn úr pressukönnunni og skola hana. Ég sting þessu síðan inn í ísskáp þar sem þetta geymist vel (viku allavega).

Þegar ég fæ mér kaffi nota ég um það bil jafna skammta af „þykkninu“ og vatni en fylli líka af ísmolum.

Þetta gerir fínt kaffi en það vantaði smá sykur til að gera þetta fullkomlega ljúft. En það er ekki gott að láta sykurinn beint út í eins og ég nefndi að ofan. Auðvitað er lausn á því. Ég sýð smá vatn og nota til að leysa upp púðursykur. Ég er ekki alveg búinn að ákvarða hlutföllin af sykri enda er það líka smekksatriði. Ég set síðan sýrópið út í kaffiþykknið.

Þannig varð ég kaffidrykkjumaður.

Gagnlegir þrívíddarprentaðir hlutir

Ég hef átt þrívíddarprentara í eitt og hálft ár eða svo. Mér finnst einna skemmtilegast að prenta einfalda gagnlega hluti. Þetta eru nokkur dæmi um það. Sumt kemur af Thingiverse, sumu hef ég breytt til að það passi og síðan er sumt ég hef teiknað upp frá grunni.

Share this:

Share this:

Share this:

Share this:

Share this:

Share this:

Share this:

Share this:

Share this:

Share this: