Niðurbrot andans: tilvistarleg athugun á Græna hattinum

Græni hatturinn (e. The Little Green Hat) er stutt hryllingssaga eftir Alice Williamson sem kom út í bókaflokknum Gay Colour Books á sjöunda áratugnum. Sagan er sérstök fyrir það að hún er óræð vinjetta af sitúasjón, nefnilega af hatti sem veit að hann er lifandi en er jafnframt fangi í hattabúð. Hans einasta von um lausn er að einhver kaupi hann, en enginn vill kaupa hann. Þannig líður tilvist hattsins áfram í fæðingu vonar og upplausn hennar aftur. Með því er andi hattsins stöðugt brotinn niður.

Frumútgáfa Græna hattsins
Frumútgáfa Græna hattsins

Það sem flækir málin er að það er ekki aðeins hatturinn sem lifir og veit hann lifir, heldur vita það sömuleiðis hinir ýmsu vegfarendur sem eiga leið hjá hattabúðinni. Hatturinn á í beinum samskiptum við konur og karla, pilta og stúlkur, um vanda sinn: að hann er fastur í hattabúðinni þar til einhver frelsar hann úr ánauð. Þrátt fyrir að hið vel stæða fólk sé meðvitað um aðstæður hattsins neita þau að kaupa hann: „Nei, litli græni hattur, ég vil ekki kaupa þig,“ hreyta þau framan í hann snúðug á svip. Hatturinn er þannig táknrænn fyrir stöðu þræla á árum áður, en ekki síður fyrir stöðu ómaga og öreiga andspænis borgarastéttinni.

Hatturinn er aðeins til sem einhvers konar ófrjálst ítem, skraut fyrir hina efnameiri, sem skuld við einhvern ónefndan yfirboðara sem þarf að reiða af hendi svo hann geti lifað frjáls. Hvernig hatturinn komst í þessar aðstæður er ósagt; hvað hattabúð merkir í þessu samhengi er einnig órætt og sérstaklega óhugnanlegt. Hugurinn hvarflar ósjálfrátt til fangabúða, jafnvel útrýmingarbúða, því þegar nánar er að gætt eru fleiri hattar í búðinni, en þeir eru ekki lifandi. Þeir eru annað hvort látnir eða þá að þeir hafa aldrei lifað.

Fyrra tilfellið gerir neyð græna hattsins þeim mun meiri: hróp hans á hjálp fara sem vindur um eyru vegfarenda þegar hann einn er eftir á lífi. Hinn möguleikinn eykur enn á þær tilvistarlegu spurningar sem textinn vekur: ef græni hatturinn er sá eini sem hefur verið á lífi, þá er hann einstakur. Því síður er skiljanlegt að fólk láti sem ekkert sé þegar hatturinn ávarpar það. Það gefur til kynna að síðari möguleikinn sé ólíklegur; fólk er vant því að tala við hatta í söguheimi bókarinnar. Hattar eru hugsandi verur, geymdar í hattabúðum, og ganga kaupum og sölum sem höfuðskraut fyrir hinar ráðandi stéttir.

Telpan kaupir græna hattinn — stjaksett lík annarra hatta hvíla á afgreiðsluborðinu öðrum höttum til aðvörunar
Telpan kaupir græna hattinn — stjaksett lík annarra hatta hvíla á afgreiðsluborðinu öðrum höttum til aðvörunar

Loks biðlar græni hatturinn til stúlku sem á leið hjá búðinni, hvort hún vilji vinsamlegast kaupa sig. Þessi stúlka vill það gjarnan og reiðir af hendi skilding úr buddu sinni til ónefndrar konu sem virðist hafa öll tögl og hagldir í hattabúðinni. Þar blasir við hin óhugnanlega sjón, tveir stjaksettir hattar sem áður hafa verið lifandi en hefur nú verið refsað fyrir að hafa ekki getað sannfært vegfarendur um að skilja kapítal sitt eftir í versluninni. Þannig mætti jafnframt lesa söguna sem líkingu yfir hið kapítalíska hagkerfi, þar sem millistéttin afhendir auðstéttinni fjármuni sína í skiptum fyrir stolin gæði sem hún hefur ekki þörf fyrir, á meðan öreigastéttin (hattarnir) treðst undir. Beinast liggur þó við að lesa söguna sem líkingu annars vegar fyrir þrælahald og þannig mætti túlka hattana sem svarta þræla, hins vegar fyrir útrýmingarbúðir þar sem hattarnir eru gyðingar.

Græni hatturinn er því mjög pólitískt hlaðin saga og alls ekki við hæfi barna. Á Íslandi hefur hún verið prentuð oft í ritröðinni Skemmtilegu smábarnabækurnar, sem er eins mikið rangnefni og hugsast gæti: hún er hvorki skemmtileg né er séns að smábörn fái nokkru sinni skilið hana. Það væri enda ekki æskilegt.

3 thoughts on “Niðurbrot andans: tilvistarleg athugun á Græna hattinum”

  1. Ég man eftir smába . rnabókinni sem ég átti þegar ég var lítill sem var mjög skemmtileg. fræðandi fræðsla um græna hattinn.

Skildu eftir svar

Netfang þitt verður ekki birt. Nauðsynlegir reitir eru merktir *