Flest orðin sem mér dettur í hug til að lýsa honum innihalda orðið „góður“ í einhverri mynd. Góðlegur, góðviljaður, bóngóður og svo framvegis. Ég upplifði hann sem mann sem leið best þegar hann gat hjálpað fólki.
Akureyringar kannast örugglega margir við nafnið hans og ótrúlega stór hluti þeirra hafa átt í einhverjum samskiptum við hann. Ég man hvað ég var alltaf glaður í æsku þegar ég sá hvíta sendibílinn keyra framhjá með nafninu hans. Ég fann líka til mjög barnalegs pirrings þegar ég sá ekki nafnið hans heldur nafna hans Grant. Næstum eins bílar og næstum eins nöfn.
Ég hitti hann oftast í Skarðshlíðinni hjá ömmu og afa, bæði þegar ég bjó þar og þegar ég var bara í heimsókn. Þar sem hann var alltaf á ferðinni var hann alltaf að segja fréttir af hinu og þessu. Það er líka eftirminnilegt þegar hann leit við og sagði okkur að hann væri að flytja risastóran hund áleiðis til einangrunarstöðvarinnar í Hrísey. Ég fékk að kíkja í bílinn.
Kristján kom oft færandi hendi. Ég hika næstum við að segja frá því að hann laumaði stundum að okkur bakkelsi sem hefði væntanlega átt að enda í svínafóðri. Hljómar kannski ólystugt en það hefði verið hægt að kaupa það í bakaríinu klukkutíma áður. Ég var allavega alltaf glaður að fá snúð.
Kristján var líka alltaf innan handar þegar við þurftum að flytja, sem var oft, innan Akureyrar. En eftirminnilegustu flutningarnir voru þegar við Eygló fluttum til Reykjavíkur. Okkur þótti það auðvitað of stór greiði að flytja búslóðina landshluta á milli þannig að við báðum ekki um það. En við spurðum hvort hann yrði eitthvað á ferðinni á hentugum tíma. Það kom í ljós að hann var að flytja búslóð á sama tíma og húsnæðið okkar yrði laust.
Af algerri tilviljun voru það nágrannar mínir úr Stekkjargerðinu, hinum megin við götuna, sem voru að flytja. Kristján náði einhvern veginn að raða öllu þeirra dóti svo vandlega að það var pláss fyrir okkar hluti. Þannig kom hann okkur suður. Í raun alveg ótrúleg lagni. Heimspekingurinn sagði „menning er að gera hlutina vel“ og það á jafn mikið við um listafólk og það fólk sem getur unnið vanmetin störf af hæfni.
Kristján bað aldrei um neitt í staðinn fyrir hjálp sína og góðvild en ég hefði auðvitað verið til í slíkt. Það er stundum þannig með bóngott og hjálpsamt fólk að það er ekki endilega að biðja um mikið í staðinn. Ætli besta leiðin til að minnast Kristjáns frænda sé ekki að reyna að lifa eftir fordæmi hans. Ég get ekki lengur launað honum hjálpina en ég get reynt að láta gott af mér leiða.
Mínar innilegustu samúðarkveðjur til Jónínu, barna Kristjáns og barnabarna. Ég er, og verð ævinlega, þakklátur fyrir allt sem Kristján gerði fyrir mig og fólkið í kringum mig.
Eldri sonurinn er að æfa sig á hljómborðinu sínu með forriti sem heitir Simply Piano. Hann þarf því að hafa símann sinn þar sem hann getur séð hann. En hvernig á að gera það? Lukkulega var ég rétt að klára uppfærslu á þrívíddarprentaranum mínum.
Á Thingiverse fann ég hlut sem hægt er að smella á svipuð hljómborð til þess að styðja við nótnablöð. Ég prentaði hlutinn út til að sjá hvort þetta passaði á hljómborðið, sem hann gerði. En stykkið var alltof lítið til að halda símanum.
Ég opnaði því hlutinn í hönnunartóli og setti lengra bak. Ég breikkaði stykkið líka en til þess að væri auðveldara að smella því á hljómborðið breytti ég því þannig að það væri í laginu eins og keila á hvolfi. Mjótt neðst og breitt efst. Ég „klippti“ líka tvö op á stykkið til að spara plastið.
Árin eftir að Freddie Mercury dó gáfu bæði Brian May, gítarleikari Queen, og Roger Taylor, trommari hljómsveitarinnar, út sólóplötur og fóru á tónleikaferðir. Þá dreymdi mig um að fara á slíka tónleika. Ég var sérstaklega hrifinn af efni Roger Taylor. Happiness? og Electric Fire. Ég man eftir að hafa reynt að sannfæra skólafélaga minn um ágæti Happiness? og þegar ég sagði að þetta væri trommari Queen þá datt honum ekki annað í hug en að þetta væru endalaus trommusóló. En auðvitað spilar Roger á ótal hljóðfæri.
Þegar ég byrjaði að stunda utanlandsferðir voru Roger og Brian ekki að spila eigið efni reglulega. Í staðinn fóru þeir félagar að spila saman undir „Queen+“ nafninu. Ég hef farið á þrenna slíka tónleika en mig langaði ennþá að heyra þá spila sólóefnið.
Þeir félagarnir ætluðu að fara í tónleikaferð sem Queen+ Adam Lambert núna í fyrra en þurftu að fresta. Það verður bara á næsta ári í staðinn. En síðan heyrðist orðrómur um að Roger Taylor væri að taka upp nýja plötu. Það varð síðan meira spennandi þegar það var staðfest að það væri ekki bara platan Outsider heldur líka tónleikaferð um Bretland.
Ég keypti miða strax. En ég þorði ekki að kaupa flugferð strax. Ég beið aðeins. Ég bókaði ótrúlega ódýrt hótel með ákaflega góðum afbókunarskilmálum (langaði auðvitað að kíkja á hótelið sem er með útsýni yfir gamla húsið hans Freddie). Beið aðeins lengur. Bókaði flug. Keypti nokkra leikhúsmiða.
Ég átti erfitt með að velja sýningar til að fara á enda úrvalið ennþá aðeins takmarkað. Þar sem ég er aðdáandi söngkonu sem heitir Samantha Barks (Les Mis myndin) þá ákvað ég að kíkja hvað hún væri að gera. Hún er í aðalhlutverki í Frozen-söngleiknum. Ég sá ekki fyrir mér að það liti vel út að vera 42 ára kallinn í leikhúsi fullu af ungum stelpum. Meira af vali mínu hér neðar.
Ég þurfti að fylgjast vel með Covid-19 skilyrðum í Bretlandi. Að lokum var það þannig að ég þurfti bara að mæta með bólusetningarvottorð og bókun í smitpróf á öðrum degi ferðarinnar. Smitprófið átti bara að senda á hótelið og það fylgdi með svarumslag fyrir sýnið.
Fimmtudagur (útferð og 11. september)
Ég flaug snemma á fimmtudagsmorgun og var lentur um hádegi. Neðanjarðarlest á hótelið. Ég ætlaði að nota bara kort til að borga í lestarnar eins og síðast en kreditkortið mitt er með ónýta örflögu og debetkortinu var hafnað. Ég þurfti því að kaupa ostrukort.
Hótelið er staðsett í Fulham. Heitir Ibis London Earls Court. Sjúskað en ekki sóðalegt. Smá lúr, ekki nógu langur. Leið eins og ég allur væri lurkum laminn. Fór niður í Soho. Svo heppilega vildi til að það var nýopnuð skyndibúð í Karnabæ. Sú heitir Queen The Greatest og er tileinkuð fimmtíu ára afmæli Queen.
Queenbúðin selur Queenvörur. Ég skoðaði mikið en keypti ekki margt. Auðvitað langaði mig að kaupa Queenboli á drengina mína og stóð við borðið þar sem barnastærðirnar voru. Ég lenti tvisvar í því að starfsfólk kom mjög alvarlegt til mín og útskýrði að bolirnir væru fyrir krakka. Ég sagðist vita það. Fann rúmleg númer fyrir strákana.
Ég var kominn í tímaþröng og gat ekki fundið neinn góðan veitingastað þannig að ég hoppaði inn á skyndibitastað sem heitir Slim Chickens. Ég fékk kjúklingavængi sem voru ekki sérstaklega góðir. Verra var samt að það var enginn vaskur á klósettinu. Enginn vaskur á klósettinu! Ef þið hafið borðað kjúklingavængi sjáið þið kannski vandamálið. Þetta er fingramatur. Vængirnir voru hjúpaðir sósu. Sumsé klístrað. Ég gat ekki þvegið mér. Lausnin? Ég notaði töluvert magn af spritti til að ná því mesta af mér.
Rétt hjá kjúklingastaðnum var staður sem virtist koma vera tímaferðalangur. „Live Nudes“ og „Peep Show“ er ekki beinlínis eitthvað sem er á hverju horni í Soho 21. aldarinnar. Meira eitthvað frá sjöunda og áttunda áratugnum. Ég skoðaði ekki vandlega en eftir að Cory Doctorow birti mynd af sama stað ákvað ég að leita að upplýsingum. Kemur í ljós að þetta er mexíkanskur veitingastaður.
Það var í kringum 11. september þar sem ég var að skoða mögulegar leikhúsferðir. Mögulega hafði allt tal um tuttugu ára afmælið þau áhrif að ég keypti miða á Come from Away. Það er söngleikur um 11. september 2001. Við hin eldri munum mörg eftir því að eftir hryðjuverkin voru allar flugvélar í lofthelgi Bandaríkjanna sendar á kanadíska flugvelli.
Áður en þotutæknin varð til þess að hægt var fljúga lengri vegalengdir þurfti að millilenda til að taka eldsneyti. Mig minnir að Keflavík hafi sinnt slíku hlutverki. Smábærinn Gander á Nýfundnalandi varð líka miðstöð fyrir millilendingar. Þannig að þar varð til risavaxinn flugvöllur sem varð fljótlega úreltur.
Þann 11. september 2001 þurftu ótal þotur að lenda á öruggum stað, helst fjarri fjölmennri byggð. Þrjátíu og átta farþegavélar lentu í Gander. Skyndilega tvöfaldaðist nær mannfjöldinn. Söngleikurinn fjallar um þetta aðallega í gamansömum tón með nokkrum dökkum atriðum. Þetta var eiginlega of skrýtið til að sleppa og ég sá ekki eftir því. Það sátu samt engin lög eftir í höfðinu á mér.
Í röðinni í leikhúsið þurfti ég að sýna bólusetningarvottorðið, eins og ég þurfti að gera á öllum slíkum samkomum. Það var hins vegar skrýtið að sjá hve fáir voru með grímur í salnum (og almennt í London miðað við stöðuna og reglur).
Föstudagur (Roger Taylor í Shepherd’s Bush)
Ég var ótrúlega þreyttur þegar ég kom á hótelið og mig langaði til að sofa af mér föstudaginn. Ég gerði það ekki alveg en ég afrekaði ekki mikið. Ég íhugaði að kíkja á nuddstofu í götunni en ég veit bara ekkert hvernig maður sér muninn á nuddstofu og „nuddstofu“.
Rétt áður en ég fór af stað á tónleikana kíkti ég við á Rudie’s Jerk Shack. Það er lítil keðja af jamaískum veitingastöðum. Ég keypti aftur kjúklingavængi og hafði franskar með. Fyrsti bitinn var ekki góður. Líka alltof sterkur. En þetta varð fljótt ákaflega gott. Samt sterkt.
Yfirgrundin ferjaði mig til Shepherd’s Bush þar sem tónleikarnir voru. Þar sem munnurinn minn var enn logandi ákvað að ég að kíkja í Waitrose og finna eitthvað til að slökkva eldinn. Hér áður fyrr hefði ég notað kók eða annað gos en í staðinn greip ég kanilsnúð. Það dugði.
Það var áhugavert að heimsækja matvöruverslanir í London. Víða voru afsakanir varðandi vöruskort. Brexit er sumsé alveg að virka. Í Waitrose þótti mér fyndið að sjá osta merkta með „inniheldur mjólkurvörur“. Ég ætlaði að taka mynd en hugsaði með sjálfum mér að myndi yrði kannski notuð af fólki sem telur þetta tengjast hruni vestrænnar siðmenningar.
Tónleikastaðurinn er sögufrægur, Shepard’s Bush Empire. Það opnaði árið 1903 og samkvæmt Wikipediu kom sjálfur Chaplin fram á sviðinu. Lengi var salurinn notaður fyrir upptökur og útsendingar BBC.
Brian og Roger hafa báðir spilað áður í salnum. Sjálfur John Deacon spilaði þarna árið 1995 með SAS band, næstsíðustu tónleikar hans til þessa (spilaði síðast 1997 með Brian, Roger og Elton John undir dansi hjá Bejart Ballettinum).
Ég aftastur í röðinni. Það kom reyndar fljótlega fólk fyrir aftan mig.
Síðasta tónleikaferð Roger á sólóferlinum var 1998-99. Þannig að ég hafði beðið lengi. Ég beið í svona tvo klukkutíma í röðinni. Ég var ennþá aumur í líkamanum eftir flugið daginn áður þannig að þetta voru ekki notalegar stundir. Ég nennti ekki einu sinni að spjalla við fólk í röðinni. Nema reyndar stúlkuna sem var á eftir mér í röðinni.
Ég var alltaf að horfa á hana að velta fyrir mér hvers vegna hún væri svona kunnugleg. Ég áttaði mig skyndilega hvers vegna. Sama hárgreiðsla og stór gleraugu (á nútímamælikvarða). Stór gleraugu á samtíma mælikvarða – ekki endilega níunda áratugs. Ég afsakaði mig við stúlkuna og útskýrði á að hún minnti mig mjög á systur mína. Ég nefndi ekki að útlitslega séð væri hún eiginlega blanda af mér (á unglingsárum) og Önnu.
Þegar ég kom inn bölvaði ég sjálfum mér töluvert fyrir að hafa ekki keypt sæti á svölunum. Lítið í því að gera þannig að ég fór aftast í salinn og settist niður þar meðan ég beið. Gat um leið dáðst að þessum fallega tónleikasal.
Ég heyrði líka fólk tala um að grímur væru óþarfar. Miðað við smitþróun í London var ég ekki jafn bjartsýnn. Ég hugsaði líka um hve auðvelt væri að dreifa sýklum með því að syngja hástöfum með lögunum.
Upphitunaratriðið var Colin MacLeod (líklega yngri bróðir Connor). Mjög fínn en ég var ekki í neinu stuði. Ég var glaðastur með að setjast aftur niður þegar hann fór af sviði.
Þegar klukkan fór að nálgast níu byrjuðu kunnuglegir tónar að heyrast. Ekki Roger eða Queen. Það var Hoppípolla með Sigur Rós. Lagið boðaði augljóslega upphaf tónleikanna. Ég gladdist mjög. Fékk smá orku. Langaði að vera gaurinn sem talar um að vera frá Íslandi.
Síðan kemur Roger og fyrsta lagið hans var Strange Frontier. Nú er það þannig að ég hef aldrei verið jafn hrifinn af eldri sólóplötum hans. Það er Strange Frontier og Fun in Space. Ég eignaðist þær seint og síðarmeir. Happiness? og Electric Fire fékk ég 15 og 19 ára gamall. Ég man gleðina sem fylgdi því að finna Happiness? í skammlífri plötubúð (HP?) í göngugötunni á Akureyri. Það er erfitt að jafna tilfinningatengsl táningsins við tónlist. En Strange Frontier er frábært lag.
Næst tók Roger lagið Tenement Funster. Það er af Queenplötunni Sheer Heart Attack. Það gaf tóninn fyrir tónleikana.
And my rock’n’roll forty fives
Been enragin’ the folks on the lower floor
Roger hefur alltaf verið nostalgískur sem textasmiður og yrkir gjarnan um sín yngri ár. En þemað var ekki um persónulegar upplifanir heldur sameiginleg tengsl okkar við rokktónlist. Í raun mætti kalla þessa tónleika ástarbréf til rokksins.
Auðvitað er þemað ekki algilt eins og næsta lag sýnir okkur. Það var We’re All Just Trying To Get By af nýju plötunni Outsider. Það lag fjallar beint og óbeint um heimsfaraldurinn sem við upplifum núna. Frekar ljúft og fallegt.
Næsta laga var síðan eitt uppáhaldið mitt af Electric Fire, A Nation of Haircuts. Ég hef alltaf sett lagið í samhengi við „Cool Britannia“. Brit popp varð vinsælt og það var aftur fínt að vera breskur. En það er vissulega smá sjálfsháð í textanum enda Roger alltaf verið meðvitaður um ímynd sína. Það var yndisleg tilfinning að syngja með í viðlaginu.
And we salute you all you groovy dudes
Yeah we salute you you’re so fucking cool
These Are The Days Of Our Lives er lag sem er óþarfi að kynna fyrir Queenaðdáendum. Hápunktur Rogerískrar fortíðarþrá sem fékk aðra og dýpri merkingu eftir dauða Freddie. Bókstaflega síðasta skotið af honum í tónlistarmyndbandi er hann að segja „I still love you“ sem ég hef alltaf litið á sem vísun í Love of My Life. Kjarni Rogers kemur hins vegar skýrt fram í eftirfarandi línum.
No use in sitting and thinkin’ on what you did
When you can lay back and enjoy it through your kids
Það var líka gaman að sjá börnin hans mætt til að sjá gamla kallinn. Ég þekkti reyndar bara tvö þeirra, Tigerlily (sem hannaði hið minímalíska og áhrifaríka umslag Outsider) og Rufus (núverandi trommari The Darkness).
Árið 2013 gaf Roger út plötuna Fun on Earth. Þar má finna lagið Up sem kom næst. Ég hef aldrei grennslast fyrir um það en textinn minnir mig á samnefnda mynd.
Queen var aldrei pólitísk hljómsveit en sem sólólistamaður hefur Roger ort töluvert um skoðanir sínar. Mig grunar að það hafi alveg haft áhrif á mig, sérstaklega Happiness? platan og nánar tiltekið lögin Nazis 1994 og Dear Mr. Murdoch. Þau lög voru ekki spiluð í þetta sinn. En í staðinn fengum við glænýtt lag sem heitir Gangsters Are Running This World.
Absolutely Anything er líka af Outsider. Það er þó nokkuð eldra. Lagið var samið fyrir samnefnda kvikmynd frá árinu 2015 sem Terry Jones leiksstýrði. Ég hef aldrei séð myndina en Roger segir að hún hafi fengið ósanngjarna dóma. Ég þori varla að horfa.
Það er erfitt að ímynda sér Queen syngja um heimilisofbeldi en það gerir Roger í laginu Surrender af Electric Fire. Ég hef aldrei heyrt baksögu lagsins nákvæmlega en Roger hefur staðfest að það byggi á persónulegri reynslu. Miðað við að foreldrar hans skildu þegar hann var ungur liggur ákveðin túlkun í augum uppi. Hér tók Tna Keys (Christina Hizon) að sér að syngja á móti Roger.
No hope left, just pain
Whiskey on his breath, violence in his brain
Scared kids, with scarred minds
Að öðrum ólöstuðum (og að Roger undanskildum) var Tna Keys stjarna kvöldsins. Hún spilaði á hljómborð, fiðlu og trommur auk þess að syngja. Aðrir meðlimir hljómsveitarinnar voru mér góðkunnir en hún kom fersk inn, glöð og hæfileikarík.
Man on Fire var á Strange Frontier. Platan innihélt líka lag eftir Bruce Springsteen en þetta lag minnir mig einmitt alltaf á „The Boss“. Kannski er það raddbeitingin, kannski textinn, líklega bæði. En það er allavega gaman að syngja með.
Styrkur hljómsveitarinnar sem Roger setti saman fyrir tónleikaferðina sást best þegar hann sjálfur tók sér pásu og leyfði þeim að spreyta sig á Queenlaginu Rock It (Prime Jive). Það var trommarinn Tyler Warren sem tók að sér að syngja lagið. Hann kom inn í Queenfjölskylduna í gegnum farandssýninguna Queen Extravaganza sem hefur heimsótt Ísland. Hann hefur líka tekið að sér trommuslátt á tónleikaferðum Queen+ Adam Lambert. Líkt og á þessum tónleikum tekur Roger alltaf ennþá nokkur lög en hann er 72 ára og Tyler gefur honum tækifæri á að spara kraftana.
Með Rock It kom eitt af þessum yndislega sterku upplifunum þegar áhorfendur syngja með og, allavega ég, fara að trúa bókstaflega á boðskap tónlistarinnar.
When I hear that rock and roll
It gets down to my soul
When it’s real rock and roll
Oh rock and roll
Það er löngu þekkt að af Queen þá var Roger alltaf stærsti aðdáandi David Bowie og naut þess mest að taka upp Under Pressure með honum (það eru til ýktar sögur um árekstra Brian og Bowie). Hann syrgir Bowie enn og tók auðvitað lagið þeirra.
Brian og Roger unnu lengi með Nelson Mandela til að vekja athygli á alnæmisfaraldrinum í Afríku. Fyrsta lagið sem þeir tóku upp með Paul Rodgers, Say it’s Not True, var einmitt til stuðnings því verkefni (46664). Roger tók lagið líka plötunni Fun on Earth. Það er erfitt að líta framhjá hve vel textinn endurspeglar ástandið í heiminum í dag. Ég söng allavega mjög innilega með.
With the wonders of science
All the knowledge we’ve stored
Magic cocktails for lives
People just can’t afford
Næsta lag var kynnt með vísun í kvikmyndina Bohemian Rhapsody. Roger taldi að ill hafi verið farið með lagið þar. Gert of mikið grín að því. Við tónleikagestir glöddumst allavega mjög að syngja með I’m in Love with My Car.
Titillag plötunnar Outsider er þema tónleikana í hnotskurn. Ekki af því að það fjallar um rokk heldur af því það fjallar um að vera utangarðs sem hefur alltaf verið stór hluti sjálfsmyndar rokksins. Það má segja að það hafi verið fáránleg hugmynd þegar Queen var upp á sitt besta en í dag lítur það stundum út fyrir að rokkið sé aftur komið utan garðs.
More Kicks er af nýju plötunni og sýnir mjög vel það sem ég hef verið að nefna.
I was young and stupid
I didn’t feel no pain
I was looking for trouble
I didn’t feel no shame
Sparkið sem lagið vísar til er þó augljóslega trommuleikur og því viðeigandi að Tyler og Roger hafi saman tekið smá trommueinvígi í kjölfarið. Mjög gaman. Mikið rokk.
Eina lagið sem spilað var af Happiness? var í hálfgerðum felulitum. Það er Foreign Sand. Á þeirri plötu var það flutt með japanska tónlistarmanninum Yoshiki. Roger endurgerði lagið fyrir Outsider, strípaði það niður í einfaldan og fallegan búning. En áhorfendur á þessum túr hafa tekið sig til og gert það að hefð að taka undir á óvenjulegan hátt.
It’s not a lie, it’s not a shame we play for keeps, it’s not a scam
No bigotry, we’re hand in hand, it ain’t a cinch, we make a stand
We learn to live on foreign sand
Just say hello
Textinn er einlægur og endurspeglar afstöðu Roger til heimsins. En þegar hann söng „Just say hello“ svara áhorfendur með eigin „Hello“. Roger hálfskammaði okkar og sagði „It’s supposed to be a serious song“. Ég held að hann hafi ekki alveg vitað hvað honum ætti að finnast um þetta uppátæki.
Little Richard lést í fyrra en Roger sagði að hann lifði áfram í huga hans. Tutti Frutti er auðvitað ein helsta varðan frá upphafsárum rokksins. Queen tók lagið nokkrum sinnum á tónleikum og má heyra það á Live at Wembley plötunni. Útgáfa Rogers var frekar trú upphaflega hljómnum (en þó meira í rokkabillí enda gítardrifið).
Fyrir tónleikana var sterkur orðrómur um að Brian May myndi láta sjá sig. Auðvitað þorði ég ekki að trúa því. En þegar Tutti Frutti virtist vera að lokum komið þá heyrðist kunnuglegur tónn og hávaxinn grákrullóttur maður steig á svið. Þá var Tutti Frutti keyrt aftur í gegn, nú með þyngri tón. Gleðin í salnum var algjör.
Ég náði bestu myndina af félögunum Brian og Roger á sviði.
Brian var líka með í næsta lagi, Queenlagi eftir Roger úr kvikmyndinni Highlander. A Kind Of Magic hefur aldrei verið uppáhalds hjá mér en það voru galdrar þarna í Sheperd’s Bush Empire og gleðin endalaus.
Allir yfirgáfu sviðið og eftir málamyndauppklapp kom hljómsveitin aftur á svið. Þá tók Roger smá Zeppelin stund og spilaði Rock & Roll. Þema tónleikanna var ekki óljóst á þeirri stundu.
Í kjölfarið heiðraði Roger aftur minningu Bowie, í þetta skiptið með laginu Heroes.
Lokalag tónleikanna var stærsti smellur Roger og eitt fyrsta Queenlagið sem ég man eftir. Radio Ga Ga. Það var hreint yndislegt að fylgjast með (og taka þátt) áheyrendum lyfta höndum og klappa í anda tónlistarmyndbandsins. Mér skilst að, ólíkt We Will Rock You, hafi þessi hefð skapast alveg óvart.
Við klöppuðum, hljómsveitin yfirgaf sviðið, ljósin kveikt og þegar ég sá fjölskyldu Roger taka saman föggur sínar vissi ég að það yrði ekkert auka uppklapp.
Þegar ég kom við í Queenbúðinni í Karnabæ greip ég bæði Outsider og nýju útgáfuna af Back to the Light með Brian May í von um áritanir. Ég ákvað að hanga þarna og sjá hvort ég myndi hitta á annan hvorn eða báða. Ég vissi að Roger hafði áritað eftir suma tónleika þannig að ég var vongóður. En þegar á leið heyrði ég að líklega yrði ekkert svoleiðis vegna Covid.
Allavega fékk ég gott hrós fyrir grímuna og myndina á töskunni minni. Bæði Trap Jaw.
Ég heyrði sögu frá stúlku sem talaði með írskum hreim en sagðist vera ensk. Hún hafði brugðið sér á salernið og lenti í því að einhver stór gaur var í dyrunum að horfa á tónleikana. Hún bað hann um að færa sig og hann biðst innilegrar afsökunar á meðan hún missti andlitið. Þetta var Brian May.
Það voru líka gaurar að spjalla, annar frá Írlandi og hinn frá Brasilíu. Allt í góðu þar til forseti Brasilíu var nefndur. Þá kom gaurinn forseta sínum til varnar og sagði það gott að hafa sterkan mann. Augnabliki seinna þurfti Írinn að fara.
Við sáum töluvert af börnum Roger að rölta inn og út. Ég sá ekki Tim Staffell, þriðja meðlim Smile en hann var víst líka svæðinu.
Að lokum fór svo að Roger yfirgaf staðinn í bíl. Ég var að vonast eftir því að hann myndi kasta á okkur kveðju þar sem hann var með opinn glugga en auðvitað var það skemmt. Gaur sem var greinilega að taka upp á síma tróð sér upp að bílnum og kallaði spurningar til Roger sem nennti greinilega engu svoleiðis.
Ég var mjög þreyttur. Þyrstur. Svangur. Yfir- og undirgrundirnar voru hættar að ganga. Ég var ótrúlega glaður að sjá M&S Simply Food ennþá opið rétt hjá. Í raun hálfgerð bensínstöðvarsjoppa. Ég rölti þangað og greip fjórar flöskur af kolsýrðu vatni. Á leiðinni að kassanum sá ég samlokur og ákvað að taka eina með skinku af osti. Þegar ég ætlaði að borga sagði afgreiðslumaðurinn eitthvað illskiljanlegt. Ég hváði. Hann endurtók og ég áttaði mig á að hann var að bjóða mér að hita samlokuna. Þakklæti mitt var endalaust og þarna náði hann breyta snarli í máltíð.
Þrátt fyrir að strætisvagnarnir séu eitt helsta einkennistákn London hef ég aldrei notað þá. Þó það hafi ekki verið nema rúmlega 30-40 mínútna labb að hótelinu hafði ég enga orku. Ég kom mér á strætóstöðina og beið ekkert rosalega lengi. Get ekki sagt að ferðin hafi verið merkileg lífsreynsla. Ég þurfti að ganga í svona tíu mínútur að hótelinu. Ég fékk smá nasaþef af hinu fræga næturlífi London. Einn fullur að pissa. Stúlka sem ég hélt að væri að betla var, þegar betur var séð, greinilega á leiðinni á eða af djamminu. Sat og sötraði gosbjórinn sinn á gangstéttinni.
Laugardagur (nördabúðir, indverskir veitingastaðir og tvö leikrit)
Ég var enn svolítið aumur daginn eftir. Fjárfesti í verkjalyfjum til að draga úr verkjunum. Keypti líka aspirín til að eiga bara heima á Íslandi til að berjast við mígreniköst.
Allar heimsóknir til London krefjast viðkomu í búðum á, og nálægt, Shaftesbury Avenue. Fyrst fór ég í Forbidden Planet. Þar voru margar freistingar. Það var hægt að kaupa Trap Jaw Funko í yfirstærð. Sá ekki fyrir mér að hafa pláss fyrir þann grip. Ákvað í staðinn að kaupa eitt stykki Orko. Ég lagði þó áherslu á að finna eitthvað fyrir strákana. Ég áttaði mig að það er miklu auðveldara að finna eitthvað til að gleðja Ingimar en Gunnstein. Ég hefði kannski gripið einhver Pokemon spil en komst að því að það er skortur á þeim á Bretlandi.
Seinna um daginn heimsótti ég Orc’s Nest. Frábær spilabúð. Á meðan ég var á staðnum sá ég Íslendinga, pabba með tveimur krökkum. Ég ákvað að auglýsa ekki nærværu mína. Langaði að minna þau á að kíkja líka á Forbidden Planet.
Þrátt fyrir góðan vilja hafði ég ekki komið mér á indverskan veitingastað í ferðinni. Sá sem ég ætlaði að heimsækja í nágrenni hótelsins var lokaður. En rétt hjá Forbidden Planet var staður sem heitir Punjab. Í stuttu máli var maturinn frábær þar.
Almennt fer ég frekar á söngleiki en leikrit. En í þetta skiptið rakst ég á tvö leikrit sem heilluðu mig. The Shark is Broken fjallar um samskipti þriggja aðalleikara kvikmyndarinnar Jaws. Höfundur verksins er Ian Shaw, sonur Robert Shaw (T.S. Quint) sem einnig leikur föður sinn. Ég vandaði mig á að horfa á Jaws áður en ég fór út. Man ekki eftir að hafa séð hana áður í góðri upplausn og víðskjá. Ég man ekki eftir að hafa verið hræddur þegar ég sá hana á myndbandsspólu en kannski hefði verið erfiðara að þola þetta í hárri upplausn. B-mynd en góð B-mynd.
Ég vissi ekki við hverju ég átti að búast við af leikritinu. En sagan og persónurnar voru áhugaverðar. Allavega Shaw og Richard Dreyfuss. Ian nær pabbi sínum, sem lést nokkrum árum eftir tökur á myndinni, ótrúlega vel. Þeir eru líka mjög líkir nema að andlit Robert bar með sér að hann væri „lifaður“. Ian ber aldurinn betur. Ég veit ekki hvort Richard Dreyfuss var jafn óþolandi vælutýpa og leikritið sýnir.
Það hefur lengi verið vitað að samskipti leikara á bak við tjöldin endurspegluðu ´atökin á milli persóna þeirra í myndinni. Þetta þýðir auðvitað að peróna Roy Scheider (lögreglustjórans Brody) er ekki sérstaklega áhugaverð. Hans hlutverk var að miðla málum.
Yfir heildina naut ég sýningarinnar. Ég fékk smá aulahroll yfir sumum bröndurunum sem endurspegluðu sjónarhorn 21. aldarinnar. En áhorfendur voru hrifnir af þeim. Leiksviðið var frekar einfalt en virkaði ágætlega. Ég held að ég sé ekki að höskulda neitt með því að segja að einræða Quint hafi verið hápunktur sýningarinnar.
Það er merkilegt að ég hef áður lent í því að finna ekki laust borð á góðu veitingastöðunum í kringum leikhúsin fyrir kvöldsýningarinnar en ég læri ekki neitt. Fór fram og til baka og endaði á indverskum stað sem var ekki alveg í fyrsta flokki. Vonbrigðin með samósurnar virtust staðfesta ótta minn. Þær hefðu allt eins getað komið úr Iceland. En aðalrétturinn var yndislegur og naanið líka þannig að ég var frekar sáttur. Strand Tandori.
Hitt leikritið sem ég sá í London var Ocean at the End of the Lane, byggt á samnefndri skáldsögu Neil Gaiman. Alveg óvart var laugardagskvöldið fyrsta sýningin á leikritinu, ekki frumsýning heldur forsýning.
„Rafmiðinn“ sem ég fékk innihélt ekki sætisnúmer en ég fann það í bókunarpóstinum mínum. Ég settist í sæti sem var frekar framarlega, og fyrir miðju. Eftir augnablik kom kurteis maður og sagði að ég væri í sætinu hans. Þar sem hann var með tveimur öðrum ákvað ég að það væri auðveldara fyrir mig að víkja. Ég fór upp í miðasöluna og fékk staðfestingu á að sætisnúmerið mitt væri rétt. Bara á svölunum. Ímyndið ykkur hve vandræðalegt það hefði verið ef ég hefði ákveðið að vera með vesen við gaurinn sem raunverulega átti sætið. Því miður var raunverulega sætið mitt mjög óþægilegt. Ég þurfti að karlgleiða mig af því ég gaf bókstaflega ekki komið hnjánum mínum fyrir.
Leikhúsið hafði verið lokað í um eitt og hálft ár og það var gleði hjá leikurum og leiksstjóra. Allir spenntir. Það var varað við að mögulega þyrfti að stoppa sýninguna ef eitthvað væri úrskeiðis.
Því miður var ég ekki rosalega hrifinn af leikritinu. Kannski af því að ég elska bókina of mikið. Mögulega var þetta ekki orðið nógu smurt. Sumt í framsetningunni var ekki að heilla mig. Síðan fannst mér gamla frú Hempstock ekki frábærlega leikin. Öldrunargervi hennar var frekar slakt. Sá sem lék pabbann og fullorðna strákinn var ekki heldur að grípa mig.
Ljón fyrir Eygló
Ég ætlaði að rölta niður á Trafalgartorg, sælla minninga, en það var afgirt. Ég náði samt boðlegri mynd af einu ljóninu til að senda á Eygló. Á leiðinni á hótelið lenti ég í djammlest. Reyndar bara milli tveggja stoppistöðva. Beint fyrir framan mig settist ung kona í ótrúlega stuttum kjól. Ég var alveg rosalega einbeitur í að horfa ekki á hana. Grandskoðaði lestarleiðirnar sem voru sýndar fyrir ofan hana.
Fyrr um daginn hafði Covid-19 heimaprófið borist mér á hótelið. Þar sem ég beið eftir lest áttaði ég mig á að ég hefði ekki ennþá klárað það. Ég notaði því tækifærið að stinga pinnanum upp í nefið á mér og setja í litla plastglasið með saltlausninni. Ég fékk síðan penna gefins á hótelinu (Covid!), skrifaði á „umslagið“ og stakk í póstkassa rétt hjá. Þar sem þetta var laugardagskvöld var augljós að ég fengi aldrei niðurstöðurnar áður en ég yfirgæfi landið.
Sunnudagur (illkvittni, indverskur og innferð)
Ég vaknaði seint og síðarmeir. Plön dagsins urðu að litlu. Ég fann veitingastað í Soho til að prófa. Hann virkaði frekar „fínn“ á mig og enginn matseðill á heimasíðinni. Ég er ekki fínn og ég er hrifinn af matseðlum. Þegar ég kom inn á staðinn leið mér ekkert óþægilega í mínum hversdagsfötum.
Maturinn var æðislegur. Samóskurnar yndislegar. Þeim fylgdi hálfgerður aukaréttur, kjúklingabaunir í frábærri sósu. Allt hitt frábært líka. Mæli með. Masala Zone Soho.
Síðasta leikhúsferð ferðarinnar var á söngleikinn Wicked (baksaga Galdramannsins í Oz). Það var örlítið vanhugsað hjá mér því sýningin er frekar löng. Ég hafði allavega gott sæti. Önnur röð frá sviðinu en lengst til hægri. Útsýnið var örlítið takmarkað en fótaplássið bætti það upp. Ég átti í smá einhliða haturssambandinu við konuna við hliðina á mér. Þegar ég var að leita að sætinu mínu lenti ég í vandræðum af því það var ekki einföld númeraröð á þeim. Hún hafði sett jakkann sinn yfir sætið mitt og faldi þar með númerið. Ég varð mjög pirraður þegar ég áttaði mig á þessu.
Það var ekki mikill tími eftir sýningu. Ég kom mér á hótelið að grípa farangur minn og síðan beint á Heathrow. Ég var auðvitað á góðum tíma. Upplýsingaskiltið sagði mér að bíða til 20:40 eftir að hliðarnúmerið yrði birt.
Það var ekki um margt matarkyns að velja á flugvellinum. Endaði með að fá burrito á Pret A Manger. Alveg boðlegt.
Þegar ég fór að athuga hvort hliðarnúmerið mitt væri komið biðu mín frekar óvænt, og óþægileg, skilaboð. „Hliðið“ var lengst í burtu og krafðist þess að nota skutlu. Ég þurfti því að drífa mig óhóflega hratt sem var ekki best miðað við þreytustig mitt.
Lítið meira að segja. Flugið óspennandi, sem er gott, og óáhugaverð rútu- og leigubílaferð. Gott að komast heim.
Á þriðjudaginn fór ég Covid-hraðpróf og fékk úr því á nær nákvæmlega sama tíma og úr breska prófinu. Fékk sumsé tvö nei. Ekki óvænt miðað við hve passasamur ég var.
Um daginn sá ég full af fólki tala um „sex workers“ á Twitter. Ég er ekkert rosalegur aðdáandi þess að nota þetta enska hugtak. Einfaldast væri að tala um kynlífsvinnu og kynlífsverkafólk. En það varð til þess að ég fór að pæla í eldri orðum um þetta fyrirbæri á íslensku.
Þegar ég var í áttunda eða níunda bekk sagði íslenskukennarinn okkur sögu af Halldóri Laxness. Ég myndi giska að hún væri flökkusaga en hún hefur allavega tvisvar komið fyrir á prenti. Gísli Jónsson endurtók hana í pistli um íslenskt mál árið 1999.
Frá því er að segja, að á ofanverðum dögum Halldórs Kiljans Laxness var portkona ekki tíðhaft orð. Í elli sinni dvaldist hann í sæmd og æru á Reykjalundi, og einn sunnudag vinnur honum beina ung kona, í pilsum varla niður á þykkvalær og í opinskárri blússu. Verður þá öldunginum að orði: „Fyrirgefið þér fröken, eruð þér portkona?“ Frammistöðustúlkan rýkur fram í eldhús, rétt eins og bitin væri af sel, og spyr matseljuna, lífsreynda og ráðsetta: „Hvað þýðir þetta orð portkona? Karlinn sem fékk Óskarinn, sagði þetta við mig.“ Ráðskonan skýrði orð Nóbelskáldsins vandlega fyrir hinni ófróðu stúlku.
Ég verð að játa að eftir á þykir mér þetta skrýtin saga til að segja unglingum. En mörgum þótti þetta sniðug athugasemd hjá Halldóri og skemmtilegt skot á unga fólkið sem skortir orðaforða og þekkingu. Í dag myndu margir frekar sjá þetta sem drusluskömmun.
Orðið portkona er áhugavert. Ég held að ég geti fullyrt að almennt skilur fólk orðið þannig að það sé vísun í að þessar konur stunduðu iðju sína í t.d. húsasundum. Ég held að ég hafi fyrst skilið það þannig. En þegar ég fór að hugsa málið þótti mér líklegra að umrætt port væri höfn. Ég sá fyrir mér íslenska sjómenn, á flutninga- eða fiskiskipum, koma við í höfn og hitta umræddar portkonur fyrir þar.
Ég hafði rétt og rangt fyrir mér. Portið er vissulega höfn. Það er hins vegar miklu eldra en ég bjóst við. Fyrsta dæmið sem við eigum um þetta orð á íslensku er úr Nýja Testamenti Odds Gottskálkssonar, fyrst prentað 1540, nánar tiltekið í Lúkasarguðspjalli. Þið kannist kannski við söguna.
En nú eð þessi þinn sonur kom, hver út hafði svælt sínu góssi meður portkonum, þá slátraðir þú honum alinkálf.
Orðaforði Odds var samt fjölbreyttari þannig að í Matteusarguðspjalli notaði hann annað orð.
Sannlega segi eg yður að tollheimtarar og pútur munu fyrri komast í Guðs ríki en þér.
Það kom mér á óvart að sjá orðið „púta“. Mér hafði ekki dottið í hug að það hefði verið notað í íslensku fyrr á öldum. Ég tengi orðið helst við spænsku þó ég hafi ekki lagst í neina orðsifjafræði beint.
Heiðna-Biblian frá árinu 1908 notar síðan orðið skækja í stað pútu.
… en er þessi sonur þinn, sem sóað hefir eigum þínum með skækjum, er kominn, þá slátraðir þú fyrir hann alikálfinum.
Biblía 21. aldar, umdeild vegna þýðinga sem löguðu til siðfræði hinnar helgu ritningar, hélt sig við orðið skækja.
En þegar hann kemur, þessi sonur þinn sem hefur sóað eigum þínum með skækjum, þá slátrar þú alikálfinum fyrir hann.
Ég verð reyndar að taka fram að það er ótrúlegt metnaðarleysi hjá Hinu íslenska biblíufélagi í framsetningu á texta á vefnum. Það ætti að vera auðvelt að hoppa á milli ólíkra þýðinga í stað þess að smella fram og til baka.
Það sem mér þótti einna áhugaverðast við portkonuna er að það orð þekkist í eldri Biblíuþýðingu. Guðspjöllin frá Lindisfarne eru áhugaverð heimild. Í grunninn er textinn á Latínu en um árið 970 kemur til fræðimaður að nafni Aldred og krassar (eða lét aðra krassa) í handritið. Ef ég tæki mig til og glósaði inn á forn handrit í dag þá yrði ég ekki vinsæll. En Aldred er hálfgerð hetja fyrir sitt uppátæki. Hann var nefnilega að skrifa þýðingar á fornensku.
Í umræddum kafla úr Lúkasi segir hann að glataði sonurinn hafi verið eyða peningum sínum í portcuoene. Þar sem það var engin stöðluð stafsetning á fornenska þá er orðið t.d. líka skrifað port-cwén. Ég held að þetta sé nokkuð skýrt. Kona eða kvenmaður. Ég vildi að ég gæti sýnt ykkar mynd af umræddri orðnotkun úr þessu fræga Lindisfarne-handriti en, talandi um metnaðarleysi, þá virðist það ekki til á stafrænu formi nema einstakar síður. Það er þó hægt að sjá hvernig setningin er umrituð í prentuðum útgáfum.
Ég efast um að Oddur Gottskálksson hafi haft aðgengi að fornenskum þýðingum guðspjallanna. Þannig að við getum ímyndað okkur að portkona hafi verið nokkuð vel þekkt orð. Við höfum þarna rúm fimmhundruð ár á milli. Mér sýnist að í þessu tilfelli sé samt nokkur sátt meðal fræðimanna um að íslenska orðið hafi komið úr enskunni frekar en enska orðið úr norrænu.
Þannig að, ef ég leyfa mér að giska óhóflega í eyðurnar, getum við ímyndað okkur að það hafi verið íslenskir sjómenn sem fluttu orðið með sér eftir að hafa hitt fyrir portkonur. En það gerðist bara miklu fyrr en ég hugsaði mér. Við getum jafnvel séð fyrir okkur víkinga sem hittu fyrir portkonur og víkkuðu um leið orðaforða sinn.
Reyndar liggja leiðir Norrænna manna við Lindisfarne guðspjöllin ekki bara saman í orðaforða. Bókin sjálf er ríkulega myndskreytt en kápan sjálf var bókstaflega verðmæt enda skreytt með gimsteinum. Það er talið líklegt að víkingar hafi stolið þeim fjársjóði líkt og gerðist með Bókina frá Kells. Það er líka rétt að minnast á að árásin á Lindisfarne árið 793 er almennt sögð marka upphaf víkingaaldar.
Vegna fréttaflutnings af andláti og útför Filippusar drottningarmanns þá hefur mikið verið rætt um nafnið hans. Það eru margir sem kvarta yfir því að það sé verið að þýða það á íslensku og segja að það eina rétt sé að kalla hann Philip.
Nú verð ég að taka fram að mér er alveg sama hvort fólk segir Philip eða Filippus. Mér finnst það hins vegar kjánalegt að halda því fram að það eigi að skrifa og segja Philip.
Mig grunar að hér sé fólk ranglega að tengja íslenskar útgáfur af kónganöfnum við ósanngjörn íslensk nafnalög sem neyddu innflytjendur til að taka upp íslensk nöfn eða grínþýðingar á nöfnum erlendra poppstjarna sem voru gjarnan notaðar í æsku minni. Þetta er ekki einhver séríslenskur siður heldur eitthvað sem hefur fylgt kóngafólki í gegnum aldirnar.
Í dag tengjum við kóngafólk oft við þjóðir og, um leið, tungumál. En í sögu Evrópu þá hefur það alls ekki verið reglan. Kóngar og drottningar ríktu yfir mörgum þjóðum. Einn af fylgifiskum þess var að kóngafólkið notaði mismunandi útgáfur af nöfnum sínum. Þetta voru allra þjóða kvikyndi.
Það er ágætt að hafa í huga er að kóngafólkið flakkaði um, allavega dæturnar. Þegar Maria Antonia fór til Frakklands var hún kölluð Marie Antoinette. Þetta var franska útgáfan af nafninu hennar.
Viðhorfið var sumsé að nöfn hefðu hliðstæður í mismunandi tungumálum. Þannig var ekki hugsað um þetta sem þýðingar heldur útgáfur af sama nafninu. Nöfnin voru líka oftast til í latínu og, sérstaklega innan kaþólskra ríkja, þá var hægt að líta á sem latínunafnið sem formlegu útgáfuna. Þó breska útgáfan af kónganafninu hafi verið James þá kölluðu fylgismenn kóngsins sig Jakobíta. Frá þeim sjónarhólki er auðvelt að skilja hvers vegna það er eðlilegt að kalla þessa kónga Jakob á íslensku.
Síðan má bæta því við að kónganöfnin eru ekki nærri því alltaf persónulegu nöfn þeirra. Fólki finnst kannski asnalegt að kalla kónginn Játvarð áttunda en vinir og vandamenn kölluðu hann alltaf David. Þannig eru kónganöfnin jafnvel líkari titli heldur en eiginnafni.
Filippus drottningarmaður var grískur, danskur, breskur, þýskur og örugglega margt fleira. Hann var upprunalega grískur prins og fékk nafnið Φίλιππος eða Fílippos. Þar sem hann var tengdur fullt af kóngafjölskyldum þá hefur hann alist upp við að vita að nafnið hans væri til í ótal útgáfum. Við sjáum líka hér að íslenska útgáfan af nafninu er mun nær því upprunalega heldur en sú breska.
Mér finnst alltaf undarlegt að líta á stafsetningu nafns sem óumbreytanlega. Þegar Jóhanna Guðrún reyndi fyrir sér á erlendum vettvangi kallaði hún sig Yohanna. Fólk bókstaflega missti sig í kommentakerfunum og sagði að hún væri að breyta nafninu sínu. En hún var bókstaflega að verja nafnið sitt með því að aðlaga stafsetninguna. Fyrir henni var það greinilega mikilvægara að reyna að hafa frumburðinn réttan. Heitir fólk frekar nöfnum eins og þau eru skrifuð eða eftir því hvernig þau eru sögð? Ég held að fólk ætti að fá að ráða því sjálft.
Þegar íslenska ríkið neyddi innflytjendur til að taka upp íslensk nöfn þá var það oft vanvirðing. Reyndar má ekki gleyma innflytjendum sem gátu tekið upp íslensk nöfn sem voru hliðstæð upprunalega nafninu og voru bara glaðir. En auðvitað voru margir mjög ósáttir.
Þannig að mig grunar að margir telji það einhvers konar vanvirðingu við Filippus að nota íslenska útgáfu af nafninu hans. Ég efast stórlega um að hann hafi hugsað þannig. Það er miklu líklegra að kóngafólk telji ákveðna virðingu fólgna í því að fólk noti hliðstæð nöfn milli tungumála. Það er bara hluti af pakkanum.
Þannig að þó mér sé sama hvaða útgáfu þið notið af nafninu hans þó ættuð þið ekki að láta ykkur detta í hug að breska útgáfan sé sú eina rétta eða að það sé einhver sérstök virðing fólgin í að nota hana.
Þegar ég var svona 10-11 ára þá keypti ég Sherlock Holmes bækur á bókamarkaði. Las þær allar. Elskaði þær. Líklega hafði ég þá þegar horft á bæði Sherlock Holmes þættina með Jeremy Brett og kvikmyndina Young Sherlock Holmes. Þá var ég líklega búinn að sjá The Private Life of Sherlock Holmes þar sem Loch Ness skrýmslið kom við sögu.
Ég hef líka verið hrifinn af uppstokkun á Sherlock Holmes. Dæmi um slíkt er Without A Clue þar sem kemur í ljós að Watson er í raun sá klári. Síðan fannst mér Elementary frábær nútímavæðing á persónunum. Ég féll hins vegar aldrei fyrir Sherlock.
En af öllum þessum uppstokkunum á persónunni þá stendur smásagan A Study in Emerald eftir Neil Gaiman uppúr. Þar er blandað saman Sherlock Holmes og H.P. Lovecraft. Frábært alveg. Í sama dúr er skáldsagan The Angel of the Crows eftir Katherine Addison (Sarah Monette). Þar er einkaspæjarinn settur í fantasíuhrylling og útkoman æðisleg.
Þannig að þegar ég sá þættina The Irregulars á Netflix þá varð ég mjög spenntur. Titilinn gaf til kynna að hér væri verið að fjalla um götukrakkana sem Holmes notaði oft til að njósna fyrir sig. Um leið var ljóst að yfirnáttúru og hryllingur blandaðist inn í það.
En þættirnir eru bara „meh“. Ég hef séð þetta gert svo mikið betur. Það eru fullt af góðum hugmyndum en lausnirnar eru oftar ekki einfeldningslegar. Það að blanda fjölskyldu Viktoríu drottningar inn í söguna er ein af þessum góðu hugmyndum sem hefði mátt vinna betur úr.
Það sem stóð uppúr var hins vegar aðalleikkonan Thaddea Graham. Ég kannaðist við hana úr annarri „lala“ Netflix seríu The Letter for the King. Það er engin tilviljun að allir dómar sem ég hef lesið um The Irregulars segja það sama, hún er það besta við þættina. Ef Thaddea Graham fær betri efnavið þá verður hún stjarna.
Í þessum þáttum er farin sama leið og t.d. í Bridgerton (sem ég hef reyndar ekki séð). Leikarnir eru af ýmsum uppruna en það er aldrei talað um húðlit. Ég skil alveg kostinn við þessa nálgun. Hingað til þá hefur verið nær alveg lokað á aðra en hvíta leikara í svona sögulegu efni sem er staðsett í Bretlandi. Svona fá þeir tækifæri. En það er samt næstum því eins og það séu allir að leika hvítar persónur.
Þegar þættirnir byrjuðu og ég sá að Thaddea Graham, sem er mjög greinilega af kínverskum uppruna, ætti systur í þáttunum sem leit út fyrir að vera mjög „bresk“ þá fór ég að vona að hér yrði kafað ofan í reynsluheim slíkrar fjölskyldu á Viktoríutímabilinu. En það var augljósleg ekki gert.
Vandinn við sögulegt efni er svo oft að það hunsar þann fjölbreytileika sem var til staðar. Við höfum séð endalausar birtingarmyndir London þessa tíma þar sem allir eru hvítir. En það var ekki þannig. Meira að segja Arthur Conan-Doyle notaði persónur af öðrum uppruna í sögum sínum en því miður var hann frekar rasískur í því hvernig hann sýndi þær.
Þegar svartur maður fékk aðalhlutverkið í Les Mis á Broadway þá var fullt af reiðu fólki sem hafði engan skilning á því að það var svart fólk í Frakklandi á þeim tíma sem sagan gerðist. Frægastir þeirra eru auðvitað hershöfðinginn Dumas og rithöfundarnir sonur hans og sonarsonur.
Þannig að mér finnst svona „litblint“ leikaraval ekki svara þeirri þörf að segja sögur sem hafa ekki verið sagðar.
Ég var að hlusta á hlaðvarp sem heitir Once upon a time … in the Valley. Ég gat ekki hætt að hlusta. Yfirleitt er það gott. Ég gefst yfirleitt strax upp á lélegu efni. En ekki núna. Þetta var svo slæmt að ég gat ekki annað en hlustað í gegn.
Þættirnir fjalla um Traci Lords. Ef þið þekkið ekki söguna þá er hún í grunnatriðum þau að þessi unglingsstúlka, 15 ára, náði sér í skilríki til að þykjast vera fullorðin. Hún sat fyrir hjá fullt af blöðum, m.a. Penthouse, og endaði síðan í klámi. Þegar hún var 15-18 ára. Ég man náttúrulega fyrst eftir henni í kvikmyndinni Cry Baby.
Ég hef undanfarið verið að hlusta á þætti sem heita You’re Wrong About sem fjalla oft um konur sem lentu í fjölmiðlasirkúsi. Það er uppfullt af einlægu spjalli og innsæi. Ólíkt Once upon a time … in the Valley.
Það er bara allt að þessi hlaðvarpi. Það er kannski ágætt að líkja þessu við klámmynd. Það er léleg tónlist, léleg framleiðsla og ósannfærandi leikarar. Með leikarar á ég við stjórnendur þáttarins. Þættirnir eru fullir af litlum leikþáttum þar sem stjórnendurnir þykjast vera að spjalla en eru að fara eftir handriti. Frammistaðan er trénuð.
En auðvitað er verst hvernig er farið með Traci Lords. Það er nær algjör skortur á samkennd með henni. Viðhorfið hjá þáttastjórnendum, og mörgum viðmælendum, virðist vera að það sé kannski ólöglegt að framleiða klám með unglingsstúlku en það hafi ekki verið beint ósiðlegt af því að hún virtist njóta þess. Viðmælendur úr klámheiminum er flestir á þeirri línu að Traci hafi verið vergjörn. Það er ótrúlega ógeðfellt þegar þetta fólk er að lýsa kynlífi með henni.
Fólkið úr klámheiminum er upp til hópa tilbúið að úthrópa Traci sem lygara en þáttastjórnendur eru ekki nógu duglegir að benda á að sögurnar frá klámheiminum eru ósannfærandi og í hrópandi mótsögn við hver aðra.
Í stað þess að skilja að unglingar hafi ekki þroska til að vera í þessum heimi þá er Traci máluð sem einhvers konar snillingur sem hafi leikið á alla. Verst er kannski þegar fólk úr klámheiminum lætur eins og að hún skuldi þeim afsökunarbeiðni fyrir að hafa farið svona illa með þau.
Þáttastjórendur eru mjög uppteknir af því að finna dæmi um að Traci sé ekki sjálfri sér samkvæm. Það er í fyrsta lagi enginn skilningur á því að skilningur hennar á því sem átti sér stað hafi breyst með tímanum. En síðan er bara sú einfalda staðreynd að þarna er manneskja að takast á við erfitt tímabil í lífi sínu og geti ekki alltaf verið heiðarleg, bæði til að verja sig og aðra.
Síðan er það þessi ömurlega taktík þáttastjórnenda að vera sífellt og endalaust að segja „eigum við að benda hlustendum á að þetta er ekki alveg satt?“ – „nei, við skulum bara leyfa hlustendum að dæma sjálfir“. Þegar fólki segir svona þá er það að gera það sem það segist ekki vera að gera. Það er svo mikill tvískinnungur í þessu.
Þetta er líka dæmigert hlaðvarp sem teygir lopann endalaust. Ótrúlegar endurtekningar. Það þarf ekki alltaf að gera 13 þætti. Það má hætta þegar meginatriðunum hefur verið komið til skila.
Ég skil ekki hvernig þetta hlaðvarp var framleitt árið 2020. Þetta er hræðileg drusluskömmun í garð unglingsstúlku. Þetta er svo mikið drasl að ég gat ekki annað en skrifað aðeins um það.
Í sjálfu sér hef ég ekki miklar áhyggjur af því að Twitter (ásamt fleirum) sparkaði Donald Trump. Það var engin árás á tjáningarfrelsið. Maðurinn er með ótrúlega öfluga maskínu á bak við sig sem getur komið boðskap hans á framfæri.
En Trump virðist ekki kunna að koma sér öðruvísi á framfæri. Það er áhugavert. Hann lærði á Twitter. Hann náði að auglýsa sig þar. En hann hafði fjögur ár til að finna sér betri sápukassa til að standa á en gerði það ekki. Mig grunar að hann hafi tengt töluvert af persónulegri vellíðan sinni við lækin sem hann fékk þar.
Það sem við höfum séð gerast síðasta áratug eða svo er að samfélagsmiðlarnir hafa náð að koma sér í þá stöðu að vera gátt margra að vefnum. Fólk sem fór fyrst að stunda netið á þessum árum þekkir varla annað en að nálgast efni á þennan hátt. Það hafa margir varað við þessari þróun.
Frá banni Trump hefur umræðan mikið verið um tjáningarfrelsi og ritskoðun. Því hefur verið haldið fram að einkafyrirtæki svo sem Twitter og Facebook geti ekki stundað ritskoðun enda sé ekki um ríkisvald að ræða. Ég held að það sé í raun rétt en að málið sé samt ekki svo einfalt. Þessi fyrirtæki hafa komist í þá stöðu að stjórna aðgangi að samfélagslegri umræðu.
Þegar ég segi að ég hafi ekki áhyggjur af banni Trump þá er það vegna þess að samfélagsmiðlar hafa alltaf verið að sparka fólki út. En það hefur almennt verið valdalítið fólk sem missir nær alveg sína rödd þegar það missir aðgang sinn af samfélagsmiðlum.
En hvaða kröfur getum við gert til samfélagsmiðla þegar þeir eru í raun miðstöð tjáningar? Mér finnst mikilvægast að reglur séu skýrar og gildi jafnt fyrir alla. Donald Trump hafði margoft brotið reglur Twitter og Facebook. Hann var ekki bannaður vegna þess að fyrirtækin voru að græða á honum. Reglurnar gengu ekki jafnt yfir alla.
Það segir annars sitt hvenær Twitter og Facebook fóru að taka á Trump. Þá á ég ekki bara við árásina á þinghúsið í Washington DC. Ég á við að það gerðist á þeim tímapunkti að ljóst var að hann hefði tapað. Þegar við vissum að Demókratar væru að taka við völdum.
Það er auðvelt að giska á útreikning fyrirtækjanna. Trump varð minna virði. Margir Demókratar hafa líka talað um að setja harðara lög um samfélagsmiðla. Þannig má vissulega sjá bann Trump sem tilraun til að friðþægja nýja valdhafa. Það er ekki falleg tilhugsun.
Á sama tíma og Trump var bannaður var gerð atlaga að samfélagsmiðlinum Parler. Ég syrgi ekki Parler. Þar fengu nýnasistar að vaða uppi með hótunum um ofbeldi. En það að Google, Apple og Amazon gátu í samvinnu drepið samskiptamiðil er vægast sagt áhugavert. Það eru allar líkur á að skilmálar fyrirtækjanna hafi verið með þeim hætti að þetta hafi allt verið samkvæmt reglum sem Parler hafi gengist undir. Mig grunar samt að Parler hafi fyrir löngu brotið umrædda skilmála. Þarna er það sama, reglurnar eru endilega skýrar og ganga ekki jafnt yfir alla.
Ég held að við hefðum getað komist hjá þeirri stöðu sem við erum í dag þar sem örfá stórfyrirtæki hafa gríðarleg völd yfir samskiptum og tjáningu. Við eigum tólin, það eru samkeppnislög sem voru bókstaflega sett til að koma í veg fyrir einokunina sem við sjáum í dag. En síðustu 40-50 ár hefur frjálshyggjan gert atlögu að þessum lögum.
Í dag er túlkun á einokun og samkeppnishömlunum mjög þröng. Það er einblínt á verð til neytandans. Auðvitað er hagur almennings ekki einskorðaður við slíkt. Amazon, Apple, Google, Facebook og Twitter hafa öll hamlað valfrelsi og nýsköpun. Þessi fyrirtæki hafa öll keypt eða kæft ótal samkeppnisaðila með markaðsráðandi stöðu sinni.
Í þessu ljósi er óneitanlega fyndið að sjá frjálshyggjufólk kvarta yfir banninu á Trump. Hugmyndafræðilega gjaldþrota í kjölfar bankahrunsins náði það að sjá loddarann sem lausnara sinn og snerist gegn eigin arfleifð.
Til framtíðar vona ég að andstæðingar Trump falli ekki fyrir því að þessi stórfyrirtæki séu núna allt í einu samfélagslega ábyrg. Þau eru það ekki. Þau mega ekki hafa þessi völd. Ég vona að það sé hægt að vinda ofan af þeim. Alls ekki með því að ríkisvæða þessar „veitur“. Það er voðaleg hugmynd. Netið sjálft er eins og vatnið í krananum en einstaka netfyrirtæki eru það ekki. Ætti allavega ekki að vera það.
Það væri betri hugmynd að kljúfa Facebook og Twitter í minni einingar og neyða fyrirtækin til að opna á tengingar við aðra samfélagsmiðla. Fyrirtækin mættu þá auðvitað hafa skýrar reglur, sem gilda jafnt fyrir alla, sem myndu koma í veg fyrir tengingar við fyrirbæri á við Parler.
Ekki það að ég hafi endalausar lausnir. En þetta eru nokkrar hugmyndir sem ég tel rétt að hafa í huga til framtíðar.
Árið 1978 var Star Wars Holiday Special frumsýnd. Þetta var ári eftir að fyrsta myndin var frumsýnd. Þessi jólamynd hlaut ekki góða dóma.
Þannig að þetta varð hálfgoðssagnakennt. Aldrei gefið út aftur. En fólk hafði tekið þetta upp á myndbandsspólum og þær voru afritaðar í áratugi. Síðan lak þetta á netið.
Ég veit ekki hvenær ég fann afrit af þessu. Gæðin voru vægast sagt slök. Lélegt afrit af lélegri upptöku í lágum gæðastöðlum. DivX fyrir þá sem þekkja slíkt.
Ég ætlaði að horfa og hlæja. Myndin gerist að mestu á heimaplánetu Chewbacca þar sem verið að er að fagna „Lífsdeginum“ sem eru þeirra jól. Fyrsta atriðið er bara Vákafjölskylda að spjalla saman á sínu tungumáli, án texta. Það er mjög langt atriði. Ég gafst bara upp.
Í desember fann Gunnsteinn þetta á sjónvarpstölvunni okkar og stakk upp á að horfa á. Ég var ekki í stuði þá.
Í dag ákváðum við strákarnir að horfa saman á Lego Star Wars Holiday Special. Það var gaman. En það leiddi af sér hugmyndina að horfa á upprunalegu myndina. Allavega að sjá hvað við myndum endast lengi.
Það að horfa á þetta með strákunum gerði þetta bærilegt, jafnvel skemmtilegt. Gerðum endalaust grín að þessu öllu.
Það er margt asnalegt í myndinni. Skrýtnast fannst mér eiginlega að atriði þar sem keisaraveldið neyðir þegna sína að horfa á óklippta útsendingu frá barnum í Mos Eisley. Þessum þar sem óþokkar heimsins safnast saman. Barþjónninn er Bea Arthur sem mín kynslóð man helst eftir úr Klassapíum. Hún skiptist á gríni við viðskipavinina og syngur lag með hljómsveitinni frægu. Þetta er fólkið á heimaplánetu Vákanna neytt til að horfa á.
Það er eitt atriði sem hefur fengið jákvæða dóma. Það er teiknimynd sem kynnti fyrst persónuna Boba Fett. Hún var þolanleg miðað við restina. En samhengið í þessari mynd var mjög undarlegt. Sonur Chewbaccea, Lumpy, var að horfa á teiknimynd þar sem pabbi hans var í aðalhlutverki með Hans Óla og vélmennunum. Hver gerði þetta teiknimynd í heiminum þeirra?
Það var margt fleira í myndinni. Mörg mjög óþörf tónlistaratriði. Við spóluðum yfir atriðið sem Jefferson Starship spilar sem heilmynd. Í samhenginu myndarinnar þá eru einhver keisaraliðsforingi að horfa á tónlistarmyndbandið.
Í lok myndarinnar syngur Lilja prinsessa Lífsdagslag. Það er voðalegt. Viðeigandi endir á mjög slæmri mynd.
Þegar myndin var búin nefndi ég að það væri örugglega hægt að finna hana í hærri gæðum til að horfa á á næsta ári. Drengirnir voru ekki spenntir fyrir þeirri hugmynd.
Þegar verkefni í þágu almennings taka að sér að koma efni á rafrænt form þá gerist það gjarnan að aðrir taka efnið og fara að rukka fyrir það. Stundum er einhverju bætt við en ekki alltaf.
Fyrir nokkru síðan rakst ég á að Forlagið selur rafbókaútgáfu af Hómerskviðum. Mig grunaði strax að hér væri á ferðinni textinn sem Rafbókavefurinn gaf út á sínum tíma. Ég nennti samt ekki að rannsaka það.
En núna áðan rakst á þessa bók hjá Google Books. Af þeim síðum sem sjást þar er ljóst að þetta er einfaldlega textinn frá okkur. Það eina sem við hefur verið bætt er ný kápumynd og höfundaréttaupplýsingar sem eru í meira lagi skrýtnar.
Sú hugmynd að Saga Egmont eigi höfundarétt að þessum texta er brandari. Útgáfan á væntanlega rétt á kápumyndinni og engu öðru. Ég játa að mér finnst töluvert fyndið að gefa Hómer höfundarétt. Fyrir utan þá staðreynd að hann var líklega ekki til þá var höfundaréttur alveg örugglega ekki til á þeim tíma sem hann á að hafa verið uppi.
En hvernig get ég verið viss um að þetta sé textinn sem Rafbókavefurinn setti á netið? Aðallega af því að þessi texti sést í sýnishorninu á Google Books.
Rafbókavefurinn tiltekur vissulega að öllum er frjálst að nota þá texta okkar sem eru merktir sem opið efni. Þannig að við bönnum engum að nota þetta. En það er auðvitað ákaflega vafasamt siðferðislega að selja efni sem þú hefur nær ekkert lagt til. Sömuleiðis finnst mér að það ætti að vera ólöglegt að gefa til kynna höfundarétt þar sem hann er ekki til staðar. Þá finnst mér hálfömurlegt að fella burt klausur um framlag Kristins Ármannssonar og Jóns Gíslasonar til útgáfunnar.
Ég er mjög hissa á að Forlagið sé að selja þessa útgáfu. Það væri gaman að sjá hvort þessi klausu um Rafbókavefinn sé líka í þessari útgáfu sem er verið að selja hjá þeim.
Annars þá er Rafbókavefurinn ennþá niðurgreiddur af mér. Það hafa bæst við smá styrkir á Karolina Fund en ekki einu sinni nóg til að borga hýsinguna. Ef fólk gæti gefið eitthvað þá myndi það hjálpa okkur – jafnvel í að koma þessu verkefni aftur á fullt skrið.
