Eitt af þeim fjölmörgu lagafrumvörpum sem þingmenn okkar þurfa að taka afstöðu til í vetur eru endurskoðuð lög um Landsbókasafn íslands – Háskólabókasafn, þ.e.a.s. Bókhlöðuna. Forsvarsmenn Stúdentaráðs hafa opinberlega gert athugasemdir við 8. grein frumvarpsins, sem gefur stjórnendum safnsins heimild til þess að innheimta gjald fyrir þjónustu þess, s.s. útlánastarfsemi, millisafnalán, fjölföldun, gerð l jósmynda, sérfræðilega heimildaþjónustu og tölvuleitir.
Tengsl Bókhlöðunnar við Háskóla íslands minnkuð
Það sem helst snertir nemendur við Háskóla íslands er að til stendur að minnka til muna tengsl skólans og safnsins, þegar stefna ætti að því að auka þau tengsl. Síðan Háskólasafnið var sameinað Landsbókasafni íslands árið 1994, virðast tengsl Háskóla íslands við safnið hafa minnkað verulega og orðið óskýrari. í nýja frumvarpinu kemur m.a. fram að Háskólinn missi nú annan af tveimur fulltrúum sínum í stjórn safnsins.Samkvæmt umræddu frumvarpi verður safnið nú að bókasafni allra háskóla á íslandi, en hingað til hefur safnið verið landsbókasafn annars vegar og bókasafn Háskóla íslands hins vegar.
í frumvarpinu er gert ráð fyrir að safnið veiti Háskóla íslands þjónustu samkvæmt ákvæðum þjónustusamnings sem stofnanirnar gera sín á milli. Það á einnig við um aðra háskóla landsins, sem hingað til hafa ekki komið að rekstri safnsins. Ekki er gerð grein fyrir því hvers eðlis þessir þjónustusamningar eru. íkvæðið um þjónustusamning safnsins við alla háskóla landsins er mjög opið og hafa starfsmenn safnsins lýst yfir efasemdum um að ráðast í breytingar sem þessar án þess að umræða hafi farið fram um málið innan háskólasamfélagsins.
Stúdentar við Háskóla íslands eru stærsti notendahópur safnsins og eiga þeir ekki að sætta sig við annað en að eiga aðkomu að ákvörðunum varðandi Bókhlöðuna. Með tilvísun til þess að um eina mikilvægustu stofnun á háskólasvæðinu er að ræða, er fullkomlega eðlilegt að Stúdentaráð fái að tilnefna fulltrúa í stjórn safnsins.
Ekki lengur rannsóknarstofnun
Verst þykir mér þó að vegið sé að safninu sem rannsóknarstofnun, svo og frumkvæði safnsins í þeim efnum. Samkvæmt frumvarpinu, eins og menntamálaráðherra kynnti það, verður safnið einungis þjónustustofnun. í núgildandi lögum er skýrt kveðið á um að safnið sé rannsóknarbókasafn. Á handritadeild safnsins fer t.d. fram mikilvæg rannsóknarvinna, sem fer framhjá mörgum notendum safnsins. Óvíst er hvort sú vinna geti haldið áfram, ef ekki er fjallað um rannsóknarhlutverk safnsins í nýjum lögum um hlutverk þess.
Svo dæmi sé tekið um skert rannsóknarhlutverk safnsins, kemur fram í núgildandi lögum að eitt hlutverka safnsins sé að „halda uppi rannsóknum á sviði íslenskrar bókfræði og bóksögu og veita upplýsingar um íslenska bókaútgáfu.“ í frumvarpinu sem liggur frammi er ekki lengur gert ráð fyrir því að safnið „haldi uppi“ rannsóknum heldur er því aðeins ætlað að „veita aðstoð við“ rannsóknir á þessum sviðum. Annað hlutverk safnsins sem fellur út, eru skyldur þess til að kaupa inn rit.
Einfaldari lög – Fábrotnara safn
Fleiri breytingar verða á gildandi lögum, nái frumvarpið í gegn. Þannig er hlutverkum safnsins fækkað töluvert – það er skýrt með því að verið sé einfalda lögin. Það hlýtur að verða erfitt fyrir safnið að fá fjárveitingar í verkefni sem eru ekki einu sinni nefnd á nafn í lögum um hlutverk safnsins, á við alla þá rannsóknarstarfsemi sem fer fram innan þess. Með því að fækka hlutverkum safnsins í lögum er verið að undirbúa, að ég best fæ séð, niðurlagningu ýmissa verkefna sem unnin eru innan safnsins í dag.
Eggert Sólberg Jónsson, MA nemi í þjóðfræði og Bókhlöðu-unnandi
Greinin birtist í Stúdentablaðinu í desember 2008 (7. tbl. 84. árg)