Mætti á fyrirlestur Péturs Péturssonar um Hvíta stríðið í húsnæði Borgarbókasafnsins. Pétur hefur verið með dellu fyrir drengsmálinu í marga áratugi og var nú að afhenda Borgarskjalasafni gögnin sín. Þar er margt fróðlegt að finna.
Með drengsmálinu og Hvíta stríðinu er vitaskuld átt við átökin í Reykjavík í nóvember 1921 þar sem stjórnvöld tóku með valdi unglingspilt sem Ólafur Friðriksson hafði tekið að sér og sendu hann til Danmerkur. Hin opinbera skýring var sú að drengurinn væri smitaður af háskalegum augnsjúkdómi, trakoma, sem væri smitandi og ólæknandi.
Hin raunverulega ástæða var vitaskuld sú að stjórnvöld vildu niðurlægja Ólaf Friðriksson og berja niður hreyfingu verkamanna sem var í örum vexti. Hræðslan við hugsanlega byltingu bolsévikka var svo stæk hér á landi sem annars staðar að menn voru alveg tilbúnir að trúa því að 13-14 ára strákur væri Moskvu-agent og byltingarforingi. – Hálfgeggjað…
Pétur Pétursson hefur með rannsóknum sínum fundið dæmi um trakoma-tilfelli sem læknuð voru hér á landi á sama tíma. Einkar fróðlegt var t.d. að heyra um tilfelli sem meðhöndlað var með góðum árangri árið 1924, en sem greinilega var reynt að þagga niður til að Landlæknir þyrfti ekki að viðurkenna að framgangan 1921 hafi verið óverjandi. Þá hefur Pétur fengið staðfest með viðtölum að íslenskir augnlæknar treystu sér fyllilega til að lækna piltinn en á þá var ekki hlustað.
Eins og þessi atriði dugi ekki ein og sér til að sýna fram á hinar raunverulegu ástæður þess að drengurinn var fluttur af landi brott, þá er varðveitt bréf frá Jóni Magnússyni forsætisráðherra til Sveins Björnssonar sendiherra í Kaupmannahöfn sem ritað var á meðan verið var að meðhöndla drenginn á sjúkrahúsi í Danmörku, þaðan sem hann var útskrifaður albata – þess efnis að Sveinn beitti sér fyrir því að drengnum yrði vísað frá Danmörku og kæmi ekki aftur til Íslands.
Þetta tímabil, frá svona 1910-1935 er uppáhaldstímabilið mitt í Íslandssögunni. Það er hins vegar skelfilega vanrækt. ístæðan er líklega sú að þarna var búið að leiða sjálfstæðisbaráttuna til lykta, að heita má – en stéttastjórnmálin rétt að byrja fyrir alvöru. Þá gerir mýtan um það að hér hafi ríkt stöðnun og kyrrstaða þar til stríðið kom með öllum sínu hergróða, það að verkum að menn leita ekki aftur fyrir heimstyrjöldina að upphafi þjóðfélagsbreytinga síðustu áratuga.
Fyrri heimsstyrjöldin skiptir að mínu mati ekki minna máli en sú síðari. Ég treysti mér reyndar til að rökstyðja að hún hafi breytt þróun íslensks samfélags meira en seinni heimsstyrjöldin!