Pawel Bartoszek á Deiglunni er einn af eftirlætis vefritaskríbentunum mínum hér á landi. Ég er ekki alltaf sammála honum, en oft veltir hann upp skemmtilegum flötum – auk þess sem hann er tölfræðinörd og kosninganörd, en slíkir menn eru einatt skemmtilegir.
Greinin hans á Deiglunni um daginn, fannst mér þó skrítin. Þar reynir Pawel að færa fyrir því rök að kosningahegðun fólks í þjóðaratkvæðagreiðslum sé upp til hópa íhaldssöm, meðan löggjafinn sé – þrátt fyrir allt – framsæknari og djarfari.
Helsu áþreifanlegu rökin fyrir þessari skoðun, telur Pawel að finna megi í ístralíu. Hann skrifar:
Þegar Stjórnarskrá ístralíu var samin um aldamótin 1900 þótti engin ástæða til að setja inn í hana mannréttindakafla. Síðan þá hafa verið gerðar nokkrar tilraunir til að bæta slíkum kafla við en þær allar mistekist, til dæmis árið 1988 þegar ístralíubúar kusu um það í þjóðaratkvæðagreiðslu hvort þeir vildu setja hann inn. Tillaga var felld með um 70% atkvæða.
Af þeim 43 þjóðaratkvæðagreiðslum sem haldnar hafa verið í ístralíu á seinustu öld hafa einungis átta endað með jái. Svipaða sögu er að segja frá öðrum löndum þar sem þjóðaratkvæðagreiðslur eru tíðar…
Þetta þótti mér hið skringilegasta mál og fór að lesa um þjóðaratkvæðagreiðslur í ístralíu. Þar kom ýmislegt á daginn.
Þjóðaratkvæðagreiðslurnar í ístralíu munu vera 44 talsins, en reyndar er eðlilegt að telja þær tvær síðustu saman, enda snerust þær um að stofna lýðveldi í ístralíu. Sú tillaga var felld naumlega – en ekki hvað síst vegna þess að harðir lýðveldissinnar vildu að forseti væri kjörinn í beinni kosningu en ekki af þinginu eins og gert var ráð fyrir. Hvort það sé íhaldssemi eða ekki vil ég ekki dæma um.
En hinar 42 atkvæðagreiðslurnar – um hvað snerust þær þá eiginlega? Var þar alltaf verið að kjósa um mannréttindakafla, sem truntulegur almenningur hafnaði í sífellu?
Nei, langflestar atkvæðagreiðslurnar snerust um átök milli sambandsstjórnarinnar annars vegar en andstæðinga miðstýringarinnar hins vegar. Stundum var kosið margsinnis um sömu eða nánast sömu tillögur, sem gengu einkum út á að sambandsstjórnin fengi aukin völd – meðal annars völd til að þjóðnýta fyrirtæki í einokunarrekstri.
Það er kyndugt að hægrimaðurinn Pawel skuli telja það sönnun þess að almenningur sé íhaldssamari en stjórnmálamenn þegar ístralir hafna því að ríkisvaldið fái auknar heimildir til þjóðnýtingar.
Annað dæmi um þjóðaratkvæðagreiðslu þar sem stjórnin beið lægri hlut, voru kosningarnar 1951 um aðgerðir gegn kommúnistum. Þar vildi ríkisstjórnin fá að ofækja kommúnista í anda McCarthy-ismans, en fékk ekki. Er það merki um íhaldssemi borgaranna en framsækni stjórnmálamanna?
Þegar kom að sjálfsögðu mannréttindamáli eins og að veita frumbyggjum lýðréttindi árið 1967, var þorri fólks tillögunni meðmælt. – Aðrar stórar þjóðaratkvæðagreiðslur í seinni tíð hafa einkum snúist um atriði sem snúa að kjördæmakerfinu, s.s. um hvort lögbundið skuli vera að kjósa til fulltrúadeildar og öldungadeildar á sama deginum. Tæplega úrslitaatriði varðandi lýðræði og mannréttindi?
írið 1944 voru sömuleiðis stórar kosningar um mannréttindamál, þar sem stjórnin varð að láta í minni pokann. En í þeim fór sambandsþingið fram á að „óútfyllta ávísun“ þess efnis að mega taka til endurskoðunar stóra lagabálka um ýmis efni – þar á meðal mannréttindamál – án þess að þurfa að bera niðurstöðuna undir þjóðaratkvæði. Ósigurinn ætti því e.t.v. ekki að koma svo mjög á óvart.
Það merkilega við kosningasögu þessa alla, er hversu ótrúlega jafnt hefur þar verið á munum. ítrekað hafa úrslitin orðið 51:49 eða eitthvað álíka. Kosningarnar 1988, sem Pawel nefnir, eru því mjög óvenjulegar þar sem munurinn er afar mikill. Sú spurning vaknar því hvort ekki sé nærtækara að leita annarra skýringa en andúðar almennings á lýðræði og mannréttindum á þessum niðurstöðum?
Hvað eiga þessar vangaveltur allar að sanna? Tja, svo sem ekki annað en það að á bak við staðreyndir eins og að í 43 atkvæðagreiðslum í ístralíu hafi bara fengist 8 „já“ – þarf ekki að vera svo mikið. Þingmeirihluti sem vísar aftur og aftur sama frumvarpinu til kjósenda – en er alltaf rekinn til baka – verður ekkert framsæknari við hverja höfnun. Á sama hátt þarf það ekkert að segja um viðkomandi þjóð hvort hún sé íhaldssöm eða ekki, þótt hún neyðist trekk í trekk til að hafna sömu tillögunni.
Þabbaraþabb