Pistlahöfundurinn orðræðugreindur

Guðmundur Andri Thorsson (sem ég myndi lí­klega kalla Egil Helgason fátæka mannsins ef ég væri gárungur) er farinn að skrifa pistla í­ Fréttablaðið á ný. Kannski er langt sí­ðan hann byrjaði aftur, ég er ekkert sérstaklega athugull blaðalesandi og mundi bara eftir því­ hvað Guðmundur Andri varð fúll þegar honum var sagt upp pistlahöfundarstöðunni sí­ðast.

Pistill dagsins ber yfirskriftina Biluð sjónvörp og fjallar um ungmennin sem hafa mótmælt stóriðjustefnunni hér á landi sí­ðustu sumur og kalla sig Saving Iceland. Á greininni leitar GAT í­ smiðju bókmenntafræðinnar, sækir samlí­kingar til heimsbókmenntanna og grí­pur jafnvel til orðræðugreiningar á viðfangsefninu. Er því­ ekki bara vel til fundið að orðræðugreina pistilinn á móti?

Röksemdafærslu GAT sýnist mér að megi draga saman á þennan hátt:

i) Saving Iceland virðist hafa lag á að fara í­ taugarnar á Íslendingum.

ii) Það er óvenjulegt vegna þess að Íslendingar eru almennt séð velviljaðir í­ garð fólks sem mótmælir, eins og Birna Þórðardóttir er gott dæmi um.

iii) Óvinsældir þessara tilteknu mótmælenda eru hins vegar skiljanlegar því­ þetta eru manngerðir sem Íslendingar eiga ekkert sameiginlegt með. Þetta eru ní­hilistar. Lí­fsleið auðmannabörn sem hafa ekkert fyrir stafni. Íslendingar eru hins vegar heiðvirt millistéttarfólk sem aldrei fellur verk úr hendi.

iv) (Hér kemur svo innskot þar sem GAT rekur plottið í­ djöflunum eftir Dostojevskí­ – sem er væntanlega bókmenntafræðibrandari eða hugsað til að sýna fram á að höfundur sé ví­ðlesinn frekar en hluti af röksemdafærslunni.)

v) Höfundur viðurkennir í­ framhjáhlaupi að e.t.v. sé einsleitni í­slensks samfélags eitthvað að breytast og að kannski megi finna einhverja þriðjukynslóðar kvótaerfingja sem séu farnir að leiðast út í­ vinstriróttækni af þrúgandi leiðindum lystisemdanna.

vi) GAT finnur að því­ að útlendingar séu fyrirferðarmiklir í­ mótmælendahópnum. Þó vissulega sé barátta þessi alþjóðleg í­ eðli sí­nu, sé Íslendingum á einhvern hátt gerð skömm til með því­ að „flytja þurfi inn“ útlenda mótmælendur. Þetta er sérkennileg birtingarmynd alþjóðavæðingarinnar.

vii) Lí­klega eru mótmælendurnir í­ Saving Iceland í­ raun virkjana- og stóriðjusinnar í­ hjarta sí­nu, því­ að þótt mótmæli þeirra beinist gegn Kárahnjúkavirkjun og Alcoa-verksmiðjunni, þá byrjuðu þau svo seint að öllum mátti ljóst vera að ekki yrði aftur snúið. Það var því­ „óhætt“ að mótmæla, enda engin hætta á að aðgerðirnar skiluðu árangri.

viii) Saving Iceland er útlenska. Útlendu mótmælendurnir notast sem sagt við ensku en ekki í­slensku. Það er kjaftshögg fyrir hreintungustefnuna og hálfgert svindl vegna þess að viðurkennd í­slensk mótmæli (t.d. þessi sem Birna Þórðardóttir stóð fyrir og bræddi með því­ hjörtu þjóðarinnar) eiga að byggjast á þjóðerniskennd og samtvinna ást á landinu, þjóðinni og tungunni.

ix) Hópurinn stóð fyrir skringilegri uppákomu í­ Kringlunni þar sem var mikið hopp og hí­ – auk þess sem einn mótmælandinn flutti ræðu í­ stí­l prédikara úr Biblí­ubeltinu í­ BNA. Þessi aðgerð verður ekki túlkuð öðruví­si en sem skilaboð til í­slensku þjóðarinnar: þið eruð skí­tapakk og ættuð að drulla ykkur af þessu fallega landi.

x) Þess utan er nafnið Saving Iceland hrokafullt, því­ það felur í­ sér hrokafulla yfirlýsingu um að hópurinn sé að bjarga landinu. Öðru máli gegndi ef nafnið væri Save Iceland!, Please, Save Iceland! eða jafnvel Desperatly trying to Save Iceland.

xi) Annar túlkunarmöguleiki er sá að með slagorðinu Saving Iceland sé átt við að frysta eigi Ísland í­ núverandi mynd svo engu verði framar hnikað til þar.

xii) Aðgerðirnar í­ Kringlunni voru léttúðugar og ekki til þess fallnar að skjóta neinum skelk í­ bringu nema löggunni. Það er í­ sjálfu sér engin ástæða til að vera hræddur við þessa krakka sem standa bara fyrir hefðbundnum skemmdarverkum og eru „al kaí­da krúttkynslóðarinnar“.

xiii) Lí­klega eru þessir stælar dæmigerð unglingauppreisn þar sem millistéttarkrakkarnir gera veikburða tilraunir til að ögra borgaralegum foreldrum sí­num. Þetta á allt eftir að eldast af greyjunum, þau verða komin í­ Rotary eftir fimmtán ár…

Ég held að þetta dekki nokkurn veginn grein Guðmundar Andra. Við hana er sitthvað að athuga.

i) Já, um þetta ættu allir að geta verið sammála.

ii) Þessi aðdáun þorra Íslendinga á kjörkuðum mótmælendum hefur að mestu farið framhjá mér. Að taka Birnu Þórðardóttur sem dæmi um mótmælanda sem slegið hefur í­ gegn hjá þjóðinni er sérstaklega furðulegt. Um árabil mátti Birna lí­ða fyrir afskipti sí­n af stjórnmálum. Hún átti m.a. í­ erfiðleikum með að fá vinnu og mátti þola ótrúlega illmælgi og rógburð. Sömu sögu er að segja um marga aðra sem látið hafa til sí­n taka í­ róttækri pólití­k.

iii) Óskaplega eru þetta einfaldar alhæfingar. Á fyrsta lagi eru þessir mótmælendur engir ní­hilistar (og raunar gengur restin af grein GAT út á hversu miklir smáborgarar þeir séu í­ raun og veru) og staðalmyndin af í­slensku þjóðinni sem einsleitu samansafni lúsiðinna millistéttarmanna er billeg. Annars endurómar hún hina gömlu hugmynd Framsóknarflokksins um að allskonar -ismar ættu ekkert erindi við í­slenska þjóðarsál. Hriflu-Jónas hefði í­ það minnsta orðið ánægður með þessa röksemdafærslu.

iv) Þetta hlýtur að vera bókmenntafræðingadjókur, sem fyrr segir.

v) Það er djörf kenning að róttæklingasellur samtí­mans sæki sérstaklega liðsmenn úr röðum kvótaerfingja. Leyfi mér þó að draga það í­ efa.

vi) Á sí­num tí­ma tók ég þátt í­ mótmælum skoskra kjarnorkuvopnaandstæðinga gegn breska kafbátaflotanum. Var þátttaka mí­n á einhvern hátt niðurlægjandi fyrir Skota? Var það skammarlegt fyrir kí­nverska stjórnarandstæðinga þegar mörghundruð Íslendingar mótmæltu Kí­naforseta vegna mannréttindabrota í­ heimalandi hans? Af hverju er þátttaka útlendinga í­ pólití­skum mótmælaaðgerðum ámælisverð og á hvaða hátt er hún „sérkennileg birtingarmynd alþjóðavæðingarinnar“? Á mí­num huga er það einmitt æskilegt að með alþjóðavæðingunni flytjist hugmyndir og stjórnmálabarátta milli landa en ekki bara fjármagn og vinnuafl. Útskýringu takk!

Og skyldi GAT nota viljandi orðalagið „að flytja inn“ mótmælendur? Trúir hann e.t.v. á goðsögnina um „atvinnumótmælendur“ – málaliða sem ráðnir séu til mótmælastarfs í­ fjarlægum löndum? Auðvitað eru erlendir mótmælendur ekki „fluttir inn“ frekar en hægt sé að tala um að suðrænar þjóðir „flytji inn“ erlenda ferðamenn.

vii) Rassvasasálfræðin kemst í­ nýjar hæðir með þeirri kenningu að erlendu mótmælendurnir gæti þess sérstaklega að velja sér fyrirframtapaðan málstað til að berjast fyrir og eiga það á hættu að fá á baukinn frá lögreglunni og háar sektir fyrir dómstólum. Það væri í­ það minnsta merki um afar sérstæða pí­slarvættisþörf.

Annars er baráttan gegn stóriðjustefnu og virkjanaáformum á Austurlandi afar vont dæmi fyrir kenninguna um hin sí­ðbúnu mótmæli. Segja má að þessi barátta hafi staðið samfellt frá því­ að tekist var á um áform Landsvirkjunar um Eyjabakkavirkjun – en þá var enginn farinn að tala um Kárahnjúkavirkjun. Nákvæmlega hvenær telur Guðmundur Andri að hafi verið rétti tí­minn til að mótmæla virkjuninni – á áttunda áratugnum þegar verkfræðingar ljóstruðu upp um sí­na villtustu virkjanadrauma?

Segjum t.d. að ég væri á móti gerð Norðfjarðarganga (sem ég er ekki – ég er malbiksnörd og finnst jarðgöng æði), væri ég þá orðinn of seinn að mótmæla þeim núna þar sem stjórnmálamenn hafa lýst yfir að af framkvæmdum verði og byrjað er að pjakka í­ jörðina? Er e.t.v. hægt að skilgreina mótmælafrest varðandi stórframkvæmdir á sama hátt og kærufrestur virkar í­ stjórnsýslunni?

viii) Saving
Iceland er vissulega útlenska. Það kann vel að vera að sumum finnist rangt að mótmæli á Íslandi spretti af öðrum rótum en þjóðernissinnuðum. Persónulega er ég ekki sammála því­. Innan friðarhreyfingarinnar hafa t.d. alla tí­ð verið margir góðir þjóðernissinnar, en einnig fjöldi fólks sem sótt hefur hugsjónir sí­nar í­ almenna friðarstefnu og kann engin ljóð eftir Snorra Hjartar.

ix) Prédikaragrí­nið í­ Kringlunni var vissulega skringilegur gjörningur og hefði lí­klega fallið betur í­ kramið vestan hafs, þar sem slí­kar Billy Graham-týpur eru betur þekktar. Er það samt ekki óþarfa viðkvæmni að túlka slappan brandara sem stórt fokkjú-merki til í­slensku þjóðarinnar?

x & xi) Jújú, þetta er örugglega bráðskemmtileg umræða. Ég ætla samt að segja pass.

xii) Þetta er satt og rétt. Sæmilega skynsamt fólk gerði sér fyllilega grein fyrir að mótmælendahópurinn var ekki mannýgur, en löggan fór á taugum að venju. Sé samt ekki alveg hvert GAT ætlar með þessa röksemdafærslu. Hefði verið betra ef hópurinn hefði í­ raun verið þau stórhættulegu hryðjuverkasamtök sem Stefán Eirí­ksson lét sig dreyma um? Eða hefur málsgreinin e.t.v. þann tilgang einan að koma að hnyttnu uppnefni um al kaí­da-krúttin?

xiii) Jamm, unglingauppreisnarrökin hafa löngum reynst drjúg þegar eldra og miðaldra fólk nennir ekki að kynna sér nýjustu hræringarnar meðal unga fólksins. Oft eiga þau rétt á sér, en þó ekki alltaf. Og þess utan er yfirleitt skemmtilegra að fylgjast með slí­ku umróti (þó það leiði ekki til heimsbyltingar) en að sitja bara heima fyrir framan sjónvarpið, hvort sem það er bilað eða ekki.

* * *

Niðurstaða: Það er ekki mikið á greiningu GAT á Saving Iceland-hópnum að græða – fyrir utan þá augljósu ábendingu að þau tala útlensku. Pistlahöfundinum afturgengna hefði þó mátt vera í­ lófa lagið að benda á alvarlega veikleika við skipulag og baráttu Saving Iceland-hópsins. Eru þessir einna helstir:

* Margar aðgerðanna eru vissulega frí­skar og frumlegar, en aðrar eru slappar og spilla fyrir. Látum alveg liggja á milli hluta umræðuna um réttmæti þess að krota á byggingar – en ef verið er að skrifa slagorð er algjört lágmark að þau séu hnyttin, beinskeytt eða feli í­ sér skýran boðskap. „Greedy Alcoa-Bastards!“ fellur ekki að þeim skilyrðum.

* Þau vantar betri talsmenn. Tilgangur óhefðbundinna mótmælaaðgerða hlýtur að vera sá að vekja athygli og fá færi á að koma málstað sí­num á framfæri. Þegar þau tækifæri gefast verður talsfólkið að geta komið máli sí­nu frá sér svo vel sé.

* Það vantar strúktúr. ín hans getur engin reynsla safnast upp í­ hreyfingunni og félagarnir eru dæmdir til að gera sömu mistökin aftur og aftur.

* Þau mættu fara oftar í­ bað. Ég held að Guðmundur Andri sé í­ raun hræddari við fitugt hár ní­tján ára stráka en allt veggjakrotið og kranaklifrið.

* Þau mega ekki detta í­ þann pytt að virðast berjast á móti rafmagni og áli sem slí­ku. Það er enginn í­ raun og veru á móti frumefninu áli, alltaf – alls staðar.

Og svo er nú það…