Íslenska sérstaðan

Það eru skynsamleg viðbrögð að fyllast tortryggni þegar menn grí­pa til hugmyndarinnar um „sérstöðu Íslands“ í­ pólití­skum umræðum. Á langflestum tilfellum er þar um falsrök að ræða. Almennt séð hljóta sömu viðmið að gilda hér á landi sem annars staðar – en ekki hvað?

Evrópusambandsmálið er gott dæmi um þetta. Sumir andstæðingar ESB-aðildar vilja grí­pa til „í­slenskrar sérstöðu“ sem röksemdar gegn aðild. Ég gef ekki mikið fyrir slí­k rök. Þau rök sem bí­ta eru almenns eðlis og fara ekki eftir lengdar- og breiddargráðum.

Á sama hátt er stuðningsmönnum ESB-aðildar einstaklega tamt að lí­ta svo á að Ísland sé öðruví­si en önnur Evrópurí­ki og að rétt sé að aðildarferli okkar verði öðru ví­si en allra annarra rí­kja.

Staðreynd 1: Allar rí­kisstjórnir sem hafa farið hafa í­ viðræður um aðild að ESB hafa haft til þess skýrt umboð. Á öllum tilvikum hefur verið um að ræða rí­kisstjórnir landa þar sem meirihluti (og í­ sumum tilvikum mjög  stór meirihluti) flokka hefur haft aðild að ESB á stefnuskrá og boðið þá stefnu fram í­ kosningum.

Hér á Íslandi vilja sumir fara öðruví­si að. Þeir vilja að Ísland verði eina rí­kið í­ sögu ESB til að sækja um aðild án þess að hafa þingvilja fyrir aðild. Þegar þessu ákafafólki er bent á þá mögulegu málamiðlun að hægt væri að komast fram hjá þessu með því­ að rí­kisstjórn verði sér út um beint umboð með þjóðaratkvæðagreiðslu – þá þykir það asnalegt og ómögulegt. Fólkið er ví­st svo vitlaust að það myndi ekki skilja slí­kar kosningar. Þess í­ stað þykir betra að fara sér-í­slenska leið og gera hlutina öðruví­si en allar aðrar Evrópuþjóðir.

Staðreynd 2: Öll Evrópurí­ki sem gengið hafa í­ ESB, hafa treyst sér til þess að ræða kosti og galla mögulegrar aðildar án þess að senda nokkra embættismenn og pólití­kusa til Brí¼ssel. Það skýrist af því­ að annars staðar í­ Evrópu skilur fólk að Evrópusambandið er rí­kjabandalag sem starfar fyrir opnum tjöldum. Stjórnkerfi þess er þekkt. Lög þess eru þekkt. Grunnsáttmálar þess, s.s. Rómarsáttmálinn, Lissabonsáttmálinn, Maastricht-samkomulagið o.s.frv., eru öllum aðgengilegir. Stórir doðrantar hafa verið skrifaðir um alla þætti bandalagsins og fjöldi fólks hefur lokið háskólagráðum sem snúast einvörðungu um bandalagið.

En þetta gildir ekki á Íslandi. Hér kemur nefnilega til „í­slenska sérstaðan“ sem veldur því­ að fyrir Íslendingum er Evrópusambandið landið handan fjarskans. Um þetta bandalag getur enginn Íslendingur vitað neitt fyrr en búið er að senda þrjá ráðuneytisstjóra og tvo sendiráðsritara á nokkra fundi með erlendum embættismönnum. Þeir sem treysta sér til að ræða kosti og galla bandalagsins á grundvelli annarra upplýsinga eru hinir verstu menn og niðurgrafnir í­ skotgrafir.

Hugmyndin um launhelgar Evrópusambandsins, sem enginn getur skilið fyrr en að loknum aðildarumræðum er algjörlega sérí­slensk. Slí­kur málflutningur hefur ekki verið borinn fram í­ neinu því­ rí­ki sem gengið hefur í­ ESB.

Er nema von þótt maður spyrji við hvað í­slenskir Evrópusambandssinnar séu svona hræddir? Hvers vegna trúa þeir því­ að Íslendingar séu öðruví­si en aðrar Evrópuþjóðir og að önnur lögmál eigi að gilda hér en annars staðar? Það er kjánaleg þjóðhverfa.