Einhver áhugaverðasta bók sem út hefur komið á sviði tæknifélagsfræði er The Whale and the Reactor eftir Langdon Winner frá árinu 1986. Þar leggur Winner áherslu á að tæknikerfi séu í eðli sínu pólitísk og að þegar við kjósum eitt tæknikerfi framyfir annað séum við jafnframt að velja þá pólitík sem því fylgir.
Veigamestu dæmin sem Winner tók máli sínu til stuðnings tengdust kjarnorkutækninni. Það kemur svo sem ekki á óvart. Öll umræða um tæknikerfi í Bandaríkjunum á þessum árum tók mjög mið af slysinu á Three Mile Island – atburði sem hafði líklega miklu meira að segja um þróun kjarnorkuframleiðslunnar en Tjernobyl – en hefur gleymst furðumikið í sögunni.
Winner heldur því fram að kjarnorkutækni fylgi óhjákvæmilega eftirlitssamfelag og lögregluríki. Það taldi hann eitt og sér næga ástæðu til að forðast þá tækni.
Nú eru kjarnorkuver aftur komin í umræðuna eftir að Bretar ákváðu að veðja á þann orkugjafa á nýjan leik. Má helst skilja það af skrifum að andstaðan við kjarnorkuna hafi á sínum tíma byggst á misskilningi og að nú sé búið að sníða af helstu vankantana. En er það svo?
Það má segja að fimm meginrök hafi verið notuð gegn kjarnorkuverum:
i) Margir hafa talið að kjarnorkuver í almennum og eðlilegum rekstri mengi og sé krabbameinsvaldur. Þessi ótti hefur haft mikið að segja um hversu erfitt hefur verið að fá að byggja ný kjarnorkuver. Enginn vill jú fá heilsuskaðvald í bakgarðinn.
– Það má alveg færa rök fyrir því að þessi ógn hafi verið ofmetin. Á það minnsta hefur gengið erfiðlega að sýna fram á marktæka aukningu á nýgengi krabbameins í námunda við kjarnorkuver, skilst mér.
ii) Slysahættan hefur valdið mörgum áhyggjum. Ef allt fer á versta veg í kjarnorkuveri geta afleiðingarnar orðið herfilegar a stórum svæðum. Gegn þessu er bent á að betri öryggistækni hafi gert slík slys býsna ólíkleg – amk í nýjum verum
– Spurningin er hins vegar hvað gerast muni þegar nýju og fínu verin taka að eldast? Sýnir reynslan okkur ekki að samfélög freistast til að nota tæknibúnað sinn eins lengi og mögulegt er og fórna örygginu fyrir stundarhagsmuni? Úr því að það vefst fyrir vellríkum samfélögum Norðurlanda í dag að loka gömlum verum – hvernig munu þá efnaminni samfélög framtíðarinnar hugsa?
iii) Geislavirki úrgangurinn er ennþá óleystur vandi. Eina leiðin í dag er að bíða og láta helmingunartímann sjá um sitt. Með öðrum orðum: samfélag sem ákveður að framleiða orku með þessum hætti – er að taka ákvörðun um það að seinni kynslóðir eigi að bera kostnaðinn af því að sjá um draslið. Og við erum ekki að tala um áratugi eða aldir, heldur árþúsundir. Hvernig myndum við hugsa til t.d. forn-egypta sem hefðu fjöldaframleitt geislavirkan úrgang sem við þyrftum í dag að sinna, gæta og vara okkur á?
iv) Kjarnorkuvopn koma inn í dæmið. Framfarir í kjarnorkutækni hafa í för með sér að framleiðsla kjarnorkuvpona verður með tímanum sífellt auðveldari og á færi fleiri aðila. Það mun aldrei standast til lengdar að einstök ríki byggi orkuframleiðslu sína að mestu á kjarnorkuverum – en á sama tíma verði öðrum ríkjum bannað að fara sömu leið. Aukin útbreiðsla kjarnorkutækninnar hlýtur því að leiða til þess að ríkjum með kjarnorkusprengjur mun fjölga. Það eru flestir sammála um að sé óæskilegt.
# # # # # # # # # # # # #
Fjárhaldsmaður Luton er búinn að standa fyrir brunaútsölu. Hálft liðið hefur verið selt og við erum sem vængbrotinn fugl. Verðum ekki til stórræðanna gegn Liverpool á þriðjudag.
Reiði manna í garð skringilegra reglna enska knattspyrnusambandsins er mikil. Þar eru reglur sem eiga að stuðla að því að koma fjárhag félaga á réttan kjöl – en vinna í þveröfuga átt. Þannig er Luton skikkað til að kalla heim leikmenn sem voru í láni annars staðar (og voru sendir þangað af því að þeir voru á of háum launum) en senda þess í stað á brott lánsmenn sem spiluðu fyrir miklu minni greiðslur. Hver er skynsemin í svona reglum?